„Inwestujemy w zieloną zmianę". NCBR stawia na innowacyjne projekty na polskim rynku [WYWIAD]

Energetyka24: Polska od 1989 roku nie zbudowała całościowej koncepcji rozwojowej systemu energetycznego, a obecny system, oparty o węgiel oraz wielkie fabryki energii i ciepła, został zaprojektowany jeszcze w latach 70.

Zgadza się. Do tego jest to system kosztochłonny, o niskiej sprawności wytwarzania. Wymaga on poważnej modernizacji i przebudowy. Wśród palących problemów polskiej energetyki można wymienić również wysokie i stale rosnące koszty, jakie ten system generuje dla mieszkańców. Na ten problem nałożyła się agresja Rosji na Ukrainę, dodatkowo uzmysławiająca wszystkim wagę niezależności energetycznej. Wyzwań jest więc niemało. Potrzebujemy nowych technologii, które zapewnią stabilność systemu. Dlatego warto wykorzystać potencjał i pomysły polskich innowatorów.

Nowe technologie są niezbędne, ale czy nie jest konieczne, żeby ktoś sterował tą zmianą, stymulował rynek do zgłaszania rozwiązań, na które jest największe zapotrzebowanie?

Kieruję Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), które jest kluczową z perspektywy rozwoju gospodarczego Polski instytucją. Jesteśmy hubem zmian technologicznych, w dużej mierze dotyczących energetyki, czyli sektora wymagającego ogromnych zmian. Perspektywa NCBR jest w tym sensie specyficzna, że to właśnie u nas i z naszym wsparciem powstają technologie, które mają umożliwić przeprowadzenie zielonej transformacji naszej gospodarki. My wiemy, w co inwestować i jak zorganizować proces od zgłoszenia pomysłu aż do jego wdrożenia. Mówiąc, że przyszłość dzieje się u nas, nie rzucamy słów na wiatr.

Zamawiamy technologie, aby pobudzić rynek do potrzebnych z punktu widzenia państwa zmian w określonych obszarach, takich jak energetyka. Takim obszarem jest także budowa gospodarki obiegu zamkniętego. Dlatego uważam, że zdecydowanie mamy szansę na zieloną zmianę. Co więcej – już nad nią pracujemy.

Może Pan wymienić flagowe inicjatywy NCBR w tym zakresie?

Jest ich wiele, ale skupiamy się dziś na realizacji dziewięciu przedsięwzięć badawczych wpisujących się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu , a finansowanych dzięki środkom Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój. Koncepcyjna praca nad nimi rozpoczęła się wręcz jeszcze przed ogłoszeniem założeń Green Deal – jak już wspomniałem, skrupulatnie analizujemy trendy badawcze w powiązaniu z trendami rynkowymi i dzięki temu wybiegamy myślą co najmniej kilka lat do przodu.

Nasze podejście wyróżnia to, że na wyzwania związane z transformacją energetyczną patrzymy jednocześnie jak na szansę dla polskich firm, a innowatorzy odpowiadają na nasze propozycje z entuzjazmem. Dzięki temu rola Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w przeprowadzeniu transformacji energetycznej jest coraz bardziej zauważana.

Z czym konkretnie Centrum wyszło do rynku?

Od jesieni 2020 roku ogłaszaliśmy kolejne przedsięwzięcia, stawiając rynkowi konkretne cele i wyzwania, zbieżne z ogłoszonymi przez Komisję Europejską zielonymi priorytetami. Należą do nich m.in. budowa gospodarki obiegu zamkniętego, zapewnienie dostępu do czystej, przystępnej cenowo i bezpiecznej energii czy energooszczędnych domów. Przedsięwzięcia te prowadzimy na podstawie naszej autorskiej strategii „Saper Innowacji" , nagrodzonej w Europie, przy zastosowaniu nowatorskiej metody zamówień przedkomercyjnych. W ramach tych przedsięwzięć zainwestowaliśmy dotąd w realizację kilkudziesięciu demonstratorów technologii, które powstają w różnych miejscach naszego kraju.

Jakie są to technologie?

Nasze przedsięwzięcia mają na celu opracowanie rozwiązań, w których efekcie w Polsce powstaną: nowoczesne, energooszczędne budynki dla rodzin i seniorów, oczyszczalnie, które zamiast ścieków produkują surowce, bezodorowe biogazownie, systemy domowej retencji, magazyny energii elektrycznej oraz ciepła i chłodu, systemy wentylacji rozproszonej dla szkół i domów, ciepłownie oraz elektrociepłownie maksymalnie wykorzystujące odnawialne źródła energii.

Kiedy będzie można zobaczyć ich prototypy?

Dobra wiadomość jest taka, że ich budowa w większości już jest w toku! Chociażby pod koniec listopada w Brodach Poznańskich zorganizowaliśmy spotkanie, które odbiło się szerokim echem w branży biogazowej. Pokazaliśmy pierwsze efekty prowadzonego od ponad dwóch lat przedsięwzięcia „Innowacyjna biogazownia", mającego ogromny potencjał wdrożeniowy. Czytelnicy portalu Energetyka24 wiedzą o nim już sporo, a to za sprawą wywiadu udzielonego przez ekspertów Centrum bezpośrednio zaangażowanych w tę inicjatywę. Ja chciałbym tylko podkreślić, że Polska ma szansę na wyspecjalizowanie się w produkcji biometanu. Wciąż zbyt mało osób zdaje sobie sprawę z faktu, że ponad 40 proc. zużywanego przez Polskę gazu ziemnego może zostać zastąpione produkowanym na krajowym podwórku paliwem gazowym – biometanem. Branża mocno docenia przede wszystkim to, że nasza biogazownia przełamuje opór społeczny ze względu na wymagania postawione wykonawcom, takie jak bezodorowość. Poza tym instalacja ta ma być uniwersalna i odznaczać się stabilnością pracy oraz samowystarczalnością energetyczną.

Ten projekt pokazuje, że w zakresie korzystania z zasobów naturalnych wiele dziedzin naszego życia wymaga zasadniczej zmiany podejścia, tak żeby rozwój gospodarczy rzeczywiście przebiegał w sposób zrównoważony.

To prawda. Celem Zielonego Ładu jest to, aby wpływ naszego codziennego funkcjonowania dla środowiska naturalnego był neutralny lub nawet korzystny. Aby to osiągnąć, musimy zmienić sposób, w jaki korzystamy z zasobów naturalnych, takich jak woda, energia słoneczna, powietrze, nie mówiąc już o dekarbonizacji. W NCBR rozwijamy więc technologie, które umożliwią te zmiany w różnych aspektach życia społecznego.

Ale czy Polacy są gotowi na taką zmianę, skoro niektórzy wciąż mają problem np. z prostą segregacją śmieci?

Uważam, że tak, zwłaszcza, jeśli ta zmiana bezpośrednio przełoży się na jakość życia. Choć oczywiście, jak pokazuje przykład z selekcją odpadów, zawsze znajdą się też maruderzy, oby jak najmniej liczni. Ludzie pójdą za tym, co przyniesie im pewną korzyść. Obrazując to kolejnym przykładem – rozwijamy technologie, dzięki którym gospodarstwa domowe będą mogły efektywnie oszczędzać energię. W ramach przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo" powstaną modelowe budynki o standardzie plusenergetycznym, które będą zapewniać nam ciepło i energię elektryczną w taki sposób, by nie szkodzić środowisku i nam samym. Zamieszkają w nich rodziny i seniorzy. W budynkach, konstruowanych w kilka miesięcy w technologii modułowej, z wykorzystaniem prefabrykowanych elementów, zainstalowane będą specjalne filtry, które poprawią jakość powietrza, a ciepło zostanie zapewnione bez potrzeby spalania czegokolwiek. Zasilanie w tak powstających domach będzie pochodziło z lokalnych instalacji OZE. Do tego wytworzą one więcej energii, niż zużyją jej ich mieszkańcy – ceny prądu nie będą spędzały domownikom snu z powiek. Korzyści odczują więc wszyscy, nie tylko lokatorzy, ale i otoczenie. Prototypowe budynki powstają w Mysłowicach, Rumi, Włocławku oraz Żywcu.

Jakich najpilniejszych rozwiązań potrzebuje Pana zdaniem sektor energetyki?

Myśląc o tym, co dziś jest najistotniejsze dla transformacji polskiej energetyki, warto zdecydowanie wskazać na takie obszary, jak: obniżenie energochłonności budynków, budowa lokalnych autonomicznych sieci OZE, biometan dla energetyki, modernizacja ciepłownictwa systemowego, elektryfikacja transportu, obniżenie energochłonności procesów przemysłowych czy zbudowanie bazy produkcyjnej dla energetyki przyszłości. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju myślimy o energetyce w sposób całościowy: od poziomu konkretnego człowieka, przez lokalne wspólnoty samorządowe, aż po energetykę krajową. I tak projektujemy nasze programy.

A jak poradzić sobie z przeszkodami?

Wokół Zielonego Ładu narosło wiele mitów. Że się nie da, że za szybko. Należy się z nimi rozprawiać. Po pierwsze – da się, co pokazują chociażby nasze przedsięwzięcia. A po drugie – musimy zdać sobie sprawę, że niezależnie od temperatury debaty publicznej, oczywistych kontrowersji, jakie zawsze budzą tak głębokie zmiany, one tak czy inaczej staną się faktem. Wyścig technologiczny w tym zakresie już trwa. Tylko od nas zależy, w którym miejscu nowej zielonej gospodarki się znajdziemy.

Czy decyzje, które podejmujemy, są trudne? Z pewnością tak. Czy wybór można odłożyć na później? Z pewnością nie. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju nie przespaliśmy tego momentu.

Realizacja dziewięciu przedsięwzięć jest już zaawansowana. Jakie są dalsze zamierzenia?

Mamy doświadczenie we wspieraniu innowacji w energetyce. Planując nasze inicjatywy, wspierające realizację strategii Zielonego Ładu, rozmawiamy z rynkiem, konsultujemy nasze plany i na tej podstawie podejmujemy konkretne działania, od początku nastawione na wdrażanie i komercjalizację polskich technologii. W efektywny sposób wykorzystujemy środki krajowe i środki z Funduszy Europejskich. Już teraz szykujemy kolejne przedsięwzięcia, trwają w nich konsultacje rynkowe . Jednym z nich jest postępowanie, w którym planujemy opracowanie i zademonstrowanie działania nowoczesnych pomp ciepła dla domów i budynków użyteczności publicznej. W jego ramach zostaną ogłoszone cztery konkursy. Cały czas działamy, aby transformacja energetyczna stała się faktem, a nie tylko planem.

Materiał informacyjny Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Seria przedsięwzięć badawczych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju wpisujących się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu finansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Program Inteligentny Rozwój.