Zmiana klimatu już wpływa na ceny żywności. 16 przykładów z całego świata

W badaniu opublikowanym w czasopiśmie naukowym Environmental Research Letters w lipcu 2025 r. przeanalizowano 16 przykładów wzrostu cen żywności na całym świecie, które nastąpiły po okresach upałów, suszy lub opadów deszczu w latach 2022–2024. Wiele zjawisk pogodowych z tego okresu było tak ekstremalnych, że „całkowicie przekroczyły wszelkie historyczne precedensy sprzed 2020 roku” – podano w publikacji. Zmiana klimatu już teraz wpływa na plony wielu roślin i zagraża łańcuchom żywności na świecie – nie jest to wizja z odległej przyszłości.

Gdzie wzrosły ceny?

Wzrost cen żywności od około 2021 r. stał się istotnym problemem dla konsumentów na całym świecie. Do wzrostu cen przyczyniają się m.in. ekstremalne zjawiska pogodowe potęgowane przez zmianę klimatu, rosnące koszty produkcji oraz inwazja Rosji na Ukrainę. W ostatnim czasie szczególnie widoczne były m.in. gwałtowny wzrost cen kakao po upałach i suszy na Wybrzeżu Kości Słoniowej i w Ghanie czy fala upałów w Azji, która spowodowała wzrosty cen od Indii (ceny cebuli i ziemniaków) po Japonię, gdzie wysokie ceny ryżu pośrednio przyczyniły się do dymisji ministra rolnictwa. Katastrofy naturalne w danym kraju mogą wpłynąć na ceny żywności na całym świecie, tak jak było w przypadku Wybrzeża Kości Słoniowej i Ghany, największych producentów kakao. Fala upałów i susza w tej części Afryki spowodowała wzrost cen czekolady na rynkach globalnych.

Dr Maximilian Kotz wraz ze współpracownikami przeprowadził analizę 16 przypadków gwałtownego wzrostu cen produktów żywnościowych w różnych państwach w latach 2022-2024 spowodowanych ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi: falą upałów, okresem suszy lub ulewami, co przedstawiono na poniższej mapie opracowanej przez serwis Carbon Brief na podstawie badania . Niektóre podwyżki cen były związane z kilkoma zjawiskami, ale dla przejrzystości na mapie przedstawiono jedno, które wystąpiło najbliżej wzrostu cen. Intensywność koloru na odnosi się do tego, jak bardzo dane zdarzenie pogodowe było intensywniejsze w porównaniu do tych odnotowanych w latach 1940-2019. Najciemniejsze kolory odpowiadają najbardziej ekstremalnym zjawiskom, których właściwie nie można porównać z żadnym zdarzeniem znanym z przeszłości.

Analiza przedstawiona na mapie opiera się na danych dotyczących temperatury z Copernicus ERA5 obejmujących lata 1940–2024 oraz na znormalizowanym wskaźniku opadów i ewapotranspiracji obejmującym lata 1901–2023, a także na doniesieniach różnych serwisów informacyjnych oraz danych dotyczących cen żywności pochodzących od rządów i grup branżowych.

Susze

1. Południowo-zachodnie Stany Zjednoczone: ceny warzyw wzrosły o 80 proc. od listopada 2021 do listopada 2022 r. po suszach w 2022 r.
2. Meksyk: ceny owoców i warzyw wzrosły o 20 proc. od stycznia 2023 do stycznia 2024 r. po suszach w 2023 r.
3. Brazylia: ceny kawy wzrosły globalnie o 55 proc. od sierpnia 2023 do sierpnia 2024 r. po suszy w latach 2023-2024 r.
4. Włochy i Hiszpania: ceny oliwy z oliwek w UE wzrosły o 50 proc. od stycznia 2023 do stycznia 2024 r. po suszy w latach 2022-2023 r.
5. Etiopia: ceny żywności wzrosły o 40 proc. od marca 2022 do marca 2023 r. po suszy w latach 2022-2023 r.
6. Indonezja: ceny ryżu wzrosły o 16 proc. od lutego 2023 do lutego 2024 r. po suszy w 2023 r.

Intensywne opady

1. Wielka Brytania: ceny ziemniaków wzrosły o 22 proc. od stycznia do lutego 2024 r. po intensywnych opadach w okresie od września do grudnia 2023 r.
2. Pakistan: ceny żywności na obszarach wiejskich wzrosły o 50 proc. w latach 2022-2023 r. po powodziach w sierpniu 2022 r.
3. Australia: ceny sałaty wzrosły o 300 proc. w miesiącach po powodziach w okresie od lutego do kwietnia 2022 r.

Upały

1. Ghana i Wybrzeże Kości Słoniowej: ceny kakao wzrosły globalnie o 280 proc. od kwietnia 2023 do kwietnia 2024 r. po fali upałów w lutym 2024 r.
2. RPA: ceny kukurydzy wzrosły o 36 proc. od kwietnia 2023 do kwietnia 2024 r. po fali upałów w marcu 2024 r. 12 Indie: ceny cebuli wzrosły o 89 proc., a ziemniaków o 81 proc. w okresie od kwietnia do czerwca 2024 r. w porównaniu do tego samego okresu w 2023 r. po fali upałów w maju 2024 r.
3. Chiny: ceny warzyw wzrosły o 30 proc. od czerwca do sierpnia 2024 r. po fali upałów w sierpniu 2024 r.
4. Wietnam: ceny kawy robusta wzrosły o 100 proc. od czerwca do lipca 2024 r. po fali upałów w lutym 2024 r.
5. Korea Południowa: ceny kapusty wzrosły o 70 proc. od września 2023 do 2024 r. po fali upałów w sierpniu 2024 r.
6. Japonia: ceny ryżu wzrosły o 48 proc. od września 2023 do 2024 r. po fali upałów w sierpniu 2024 r.

Skutki dotyczą całego świata

Jak zaznaczył główny autor badania w rozmowie z Carbon Brief, dr Kotz, do analizy wybrano najbardziej „jaskrawe” przypadki, w których „skutki są tak oczywiste, że nie potrzeba szczegółowej, ilościowej analizy statystycznej, aby je dostrzec. Ludzie na miejscu widzą, co się dzieje”.

Szczególnie uderzające były rozległe upały w Azji Południowej i Wschodniej w 2024 r., które przyczyniły się do wzrostu cen żywności we wszystkich państwach regionu. W ich wyniku ceny kapusty w Korei Południowej wzrosły o 70 proc., ryżu w Japonii – o 48 proc., warzyw w Chinach – o 30 proc. Dla tych państw 2024 r. był najgorętszym rokiem w historii. W USA bezprecedensowa susza z 2022 r. w Kalifornii i Arizonie spowodowała 80-proc. wzrost cen warzyw, a susze na południu Europy – szczególnie we Włoszech i Hiszpanii – w latach 2022-2023 spowodowały wzrost ceny oliwy z oliwek o 50 proc.

Na świecie bardzo odczuwalne były wzrosty cen kakao oraz kawy. To produkty dostępne globalnie, ale ich produkcja jest skoncentrowana jedynie w kilku państwach. Wiele regionów na Wybrzeżu Kości Słoniowej i Ghanie – państwach odpowiadających za produkcję ponad połowy światowych zasobów kakao – w lutym 2024 r. doświadczyło ekstremalnych temperatur sięgających 50°C, po długotrwałej suszy w 2023 r.  Według analizy przeprowadzonej przez organizację World Weather Attribution temperatury w lutym były o około 4°C wyższe z powodu zmiany klimatu niź gdyby wystąpiły w świecie bez zachodzącej zmiany klimatu. Na wyższe ceny kawy na globalnych wpłynęły z kolei susza w Brazylii w 2023 r. (37 proc. światowej produkcji, największy producent na świecie, dane na 2024 e.) oraz fala upałów w Wietnamie w 2024 r. (17 proc. światowej produkcji, drugi największy producent).

Autorzy badania podkreślili, że chociaż zjawisko El Niño w latach 2023–2024 „prawdopodobnie odegrało rolę w nasileniu wielu z tych ekstremalnych zjawisk”, to zwiększona intensywność i częstotliwość tych zjawisk jest „zgodna z oczekiwanymi i obserwowanymi skutkami zmiany klimatu”.

Jak ceny żywności wpływają na społeczeństwo i gospodarkę?

Badanie przeprowadzone w 2024 r. przez Kotza i naukowców z Europejskiego Banku Centralnego wykazało, że wzrost cen żywności może utrzymywać się jeszcze 12 miesięcy po wystąpieniu ekstremalnych zjawisk pogodowych – dotyczyło to nie  tylko państw o niskich dochodach, ale również wysokich. Wzrost cen żywności powodował z kolei wzrost nierówności ekonomicznych, niedożywienia oraz ogólny wzrost inflacji. Jak dodała Shona Goudie z brytyjskiej organizacji charytatywnej Food Foundation:

Coraz częstsze wstrząsy cenowe spowodowane zmianami klimatycznymi mogą spowodować dalsze pogorszenie się bezpieczeństwa żywnościowego i nierówności w zakresie zdrowia.
Shona Goudie, Food Foundation

Dr Jasper Verschuur, adiunkt na wydziale inżynierii i bezpieczeństwa klimatycznego Uniwersytetu Technicznego w Delft w Holandii skomentował z kolei:

Wyniki tego badania są surowym przypomnieniem, że zmiana klimatu już teraz wywiera znaczną presję na produkcję rolną na całym świecie. Badanie podkreśla również, że skutki wstrząsów w sektorze rolnym mogą mieć wpływ na inne sektory – na przykład na zdrowie, stabilność polityczną i politykę pieniężną – co rzadko jest uwzględniane w badaniach modelowych.
Dr Jasper Verschuur, Uniwersytet Techniczny w Delft

Jak podkreślił, zrozumienie lokalnego wpływu ekstremalnych zjawisk pogodowych na plony i ceny żywności „poprawiło się”, to szerszy wpływ i długofalowe skutki różnych „wstrząsów” klimatycznych są nadal słabo poznane.