Według definicji klaster energii jest „(…) porozumieniem cywilnoprawnym, dotyczącym wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub z innych źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV” (art. 2 pkt 15a Ustawy o OZE).
Członkami klastra energii mogą być: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki naukowe, instytuty badawcze oraz jednostki samorządu terytorialnego. Najważniejszym przesłaniem dla stworzenia klastrów energii jest zwiększenie dynamiki rozwoju lokalnej energetyki rozproszonej. Tajemnicą poliszynela jest fakt, że niewielkie rozproszone źródła doskonale służą poprawie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego. Każdy duży Operator Systemu Dystrybucyjnego poprawia również swoje parametry w dostawach energii, ponieważ małe źródła wpływają na obniżenie strat sieciowych, czyli różnicy między energią wprowadzoną do sieci, a energią odebraną z tej sieci. Straty sieciowe są spowodowane zarówno aspektami technicznymi, jak handlowymi. Operatorzy zmuszeni są kupować określony wolumen na pokrycie tych strat – i tutaj w sukurs przychodzą źródła rozproszone, które pracują na terenie określonego OSD. Pozwalają one dostarczyć „ekologiczny” prąd w sposób zapewniający uzyskanie efektywności ekonomicznej. Klastry energii umożliwiają więc wykorzystanie miejscowych zasobów i wzmacniają potencjał dla całej energetyki krajowej. Niewątpliwie sprzyjają również wdrażaniu innowacyjnych technologii zwłaszcza tam, gdzie są one najbardziej opłacalne.
Klastry mają również niezwykłą cechę, której trudno szukać w konwencjonalnych rozwiązaniach - są pomocne na terenach słabo zurbanizowanych, gdzie powstanie małych, rozproszonych źródeł uzupełnia system w sposób bardziej ekonomiczny, bo wyskalowany do potrzeb lokalnych. Ale również w terenie mocno zurbanizowanym, gdzie nie ma już możliwości postawienia blisko dużej jednostki konwencjonalnej, mogą uzupełnić określony brak potrzebnej mocy. Klastry przyczyniają się także do wzrostu świadomości energetycznej, ponieważ dzięki współpracy różnych podmiotów powstaje płaszczyzna do tworzenia nowych obszarów kompetencji i spojrzenia na koszt dostarczania energii zarówno z pozycji wydatku jak i uzyskania oszczędności, a nawet zysków dla jego uczestników.
Jedną z istotnych przesłanek dla tworzenia klastrów było racjonalne i efektywne wykorzystywanie potencjału surowców energetycznych dostępnych lokalnie. I na ich bazie tworzenie odnawialnych źródeł energii, innowacji, przedsiębiorczości w obszarze wytwarzania, przesyłu, dystrybucji, magazynowania i zarządzania odbiorem energii – klaster wchłania wszystkie te funkcje.
Tutaj ważna jest przesłanka terytorialna, ponieważ podstawowym obszarem działania klastra jest powiat (w rozumieniu ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym - Dz. U. z 2016 r. poz. 814) lub 5 gmin (w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - Dz. U. z 2016 r. poz. 446). Klastry muszą mieć reprezentację prawną poprzez koordynatora, którym jest powołana w tym celu spółdzielnia, stowarzyszenie, fundacja lub wskazany w porozumieniu cywilnoprawnym dowolny członek klastra energii. Do koordynatora stosuje się art. 9d ustawy – Prawo energetyczne, w zakresie dotyczącym przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo.
Powstanie klastra jest więc szansą dla małych ojczyzn, ponieważ niezawodność dostaw energii, jakość napięcia oraz dostępność mocy mają istotne znaczenie dla tempa rozwoju gospodarczego i społecznego tych obszarów, które były dotąd zaniedbane energetycznie, czy inwestycyjnie. Większość Operatorów Systemów Dystrybucyjnych doskonale wie, że najbardziej doskwiera stan infrastruktury na niskim napięciu, która jest najbardziej narażona na oddziaływanie sił natury. Obecna nowoczesna aparatura jest bardzo czuła na mikrozapady i krótkie przerwy w zasilaniu, co mogą wyeliminować małe magazyny energii i źródła rozproszone. Ponadto, małe miejscowości i wsie są bardzo mocno zanieczyszczone spalinami pochodzącymi z domowych kotłów i pieców, nieoczyszczonymi ściekami oraz nieprawidłowo zagospodarowanymi odpadami. To wszystko można poprawić w klastrach, wykorzystując część odpadów w spalarniach produkujących energię, dostarczając tańszą energię wykorzystywaną lokalnie on grid - a przez to stymulując wymianę kotłów na np. elektryczne piece akumulacyjne.
Istotnym elementem działania klastra jest więc koordynacja techniczna między wytwarzaniem, dostarczaniem i wykorzystaniem energii elektrycznej przez lokalnych przedsiębiorców, sektor publiczny oraz gospodarstwa domowe. Zwłaszcza, że klastry mają pełnić zarówno funkcję spółki obrotu, jak i operatora wewnętrznych systemów dystrybucji w przypadku powstania lokalnej, własnej sieci, czy zarządzania lokalnymi źródłami wytwarzania, łącznie z produkcją paliw (np. odzysk paliw alternatywnych, takich jak biodiesel, bioalkohol, RDF czyli paliwo z odpadów, wodór, metan, biogaz ze źródeł odnawialnych, olej roślinny, biomasa, itd). Klaster będzie także odpowiedzialny za koordynację funkcji Podmiotu Odpowiedzialnego za Bilansowanie (POB), co będzie wymagało zakupu takiej usługi na rynku lub realizacji tych zadań w ramach podmiotu, który posiada koncesję na obrót energią elektryczną, umowę przesyłową i generalną umowę dystrybucji oraz będącego uczestnikiem rynku bilansującego, jako URB . Dotyczy to również funkcji Operatora Handlowo Technicznego (OHT), czyli realizacji zadań związanych z reprezentacją podmiotów skupionych w klastrze (wytwórców, odbiorców) w stosunku do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.
Natura klastrów sprzyja więc do wykorzystania ich potencjału dla realizacji usług DSR (Demand Side Response), czyli zarządzania stroną popytową poprzez możliwość skalowania swoich potrzeb energetycznych i szybką reakcję na potrzeby redukcyjne w sytuacjach krytycznych dla całego systemu. Sprzyja także temu możliwość budowy na terenie klastra małych magazynów energii, które na wezwanie PSE można ładować lub rozładowywać wspomagając pracę sieci. Usługę magazynowania można także wykorzystać dla rozwoju elektromobilności, stawiając magazyny przy stacjach ładowania samochodów elektrycznych. Zalety klastrów są dostrzegane zarówno na poziomie ustawodawcy, jak i rządu dlatego otrzymały one możliwość wykonywania działalności gospodarczej, która w przypadku tych podmiotów jest realizowana na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne.
Dla koordynatora klastra energii stosuje się przepis art. 9d ustawy w zakresie dotyczącym przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo w rozumieniu przepisów prawa energetycznego. Wymaga to jednak wydania koncesji wpisu do rejestru, o którym mowa w art. 7 lub art. 23 lub art. 34 Ustawy o OZE. Ponadto, w Ustawie o OZE zagwarantowano możliwość udziału klastrów w aukcjach na wytwarzanie energii. Niewątpliwie klastry wpisują się doskonale w politykę klimatyczno-energetyczną Unii Europejskiej, na co wskazuje ich obecność w pakiecie propozycji dyrektyw i regulacji (art. 22 Dyrektywy RED) pn. „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków, czyli jak wyzwolić potencjał wzrostu Europy” (zwanym także „Pakietem zimowym”).
Istotną rolę klastrów energii zagwarantowano na poziomie Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju, jako inicjatywy która pozwoli zrealizować cele horyzontalne dotyczące nie tylko poprawy bezpieczeństwa energetycznego, ale także poprawy efektywności energetycznej i rozwoju techniki. Dlatego odpowiednie środki na rozwój tej inicjatywy zagwarantowano w projektach Programu Operacyjnego Ochrona i Środowisko w perspektywie 2014-2020. Czeka nas więc rewolucja w sektorze energetycznym, a siłą napędową zmian będą właśnie klastry - zwłaszcza w zakresie lepszego wykorzystania lokalnych możliwości i szybszego rozwoju technologii.
Zobacz także: Prezes Tauronu dla Energetyka24: Odbiorcy energii nie są gotowi na pakiet zimowy
Zobacz także: Merytorycznie o energii - podsumowanie Konferencji Energetycznej EuroPOWER [RELACJA]