Reaktor MARIA otrzymał 21 mln zł na utrzymanie. To ledwie namiastka potrzebnego wsparcia

„12 grudnia br. została podpisana i wysłana decyzja przyznająca dotację podmiotową dla Narodowego Centrum Badań Jądrowych w wysokości 21 187 500 zł na finansowanie w roku 2024, utrzymania aparatury naukowo-badawczej/stanowiska badawczego pn.: +Reaktor jądrowy MARIA wraz z infrastrukturą techniczną i środkami bezpieczeństwa+” - przekazała we wtorek PAP Edyta Wyrodek z zespołu prasowego biura ministra nauki.

Resort nauki przypomniał również, że NCBJ otrzymało także środki z Krajowego Planu Odbudowy w wysokości 19,8 mln zł na projekt „MNL Maria Neutron Laboratory”. Kolejne wsparcie z KPO dotyczyło innych aspektów działalności w ramach programów „PolFEL – Polski Laser na Swobodnych Elektronach, faza 1.1” (135,1 mln zł) oraz „NOMATEN CoRE” (69,8 mln zł).

W informacji przekazanej PAP podano, że jeżeli chodzi o gwarancję stabilnego finansowania NCBJ, minister nauki Dariusz Wieczorek zainicjował pierwsze spotkanie w tej sprawie z Ministerstwem Zdrowia i Ministerstwem Przemysłu. Ustalenia będą kontynuowane.

Decyzja o tym, że MARIA otrzyma dotację celową za 2024 r., zapadła dopiero w grudniu, „co, jak można się spodziewać, utrudnia zarządzanie reaktorem” - mówił dyrektor NCBJ prof. Krzysztof Kurek podczas rozmowy z PAP w grudniu 2024 r.

Formalnie NCBJ i MARIA podlegają Departamentowi Energii Jądrowej w Ministerstwie Przemysłu. Jednak środki na badania i utrzymanie urządzenia badawczego zapewnia Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Budżet Instytutu wynosi ok. 470 mln zł rocznie, z czego „gwarantowana” jest tylko subwencja wynikająca z jakości naukowej Instytutu. W obecnej sytuacji jest to nieco ponad 40 mln zł, stanowi więc ok. 10 proc. budżetu. Pozostałe środki Instytut pozyskuje głównie z projektów europejskich i krajowych oraz z działalności komercyjnej.

Prof. Kurek podkreślał, że reaktor w Świerku nigdy nie miał stabilnego finansowania. Koszty utrzymania reaktora wynoszą ok. 40 mln zł rocznie i obejmują płace operatorów reaktora, koszty ochrony fizycznej, departamentu technicznego, mediów, energii elektrycznej, a do tego koszty paliwa jądrowego. Nie są to wydatki, które można odłożyć w czasie. Tymczasem NCBJ musi co roku stawać na głowie, żeby pokryć ten koszt. Ok. jednej trzeciej tych kosztów pokrywa reaktor dzięki swojej komercyjnej działalności związanej z naświetlaniami komercyjnymi i produkcją radioizotopów. Kolejne ok. jednej trzeciej budżetu instytut musi wygospodarować pozyskując granty - np. z europejskich projektów pośrednio tylko dotyczących reaktora. Pozostałe koszty działania reaktora pokrywane są zwykle z dotacji celowej (tzw. SPUB - Specjalny Projekt Urządzenie Badawcze) przyznawanej przez ministra nauki. Niewielką dotację (ok. 1 mln zł) na bezpieczeństwo jądrowe przekazuje Ministerstwo Przemysłu, które nadzoruje Instytut.

Prof. Kurek ocenił, że Maria jest jedynym reaktorem badawczym na świecie, który nie ma zapewnionego stabilnego finansowania.

W 2023 r. NCBJ otrzymał specjalną dotację oraz gwarancję dodatkowych środków w następnych latach na modernizację reaktora finansowaną przez ministerstwa nauki, zdrowia, przemysłu i finansów. Ta dotacja opłaca koszty niezbędnej modernizacji reaktora, ale nie finansuje jego bieżących kosztów eksploatacyjnych.

Reaktor MARIA w Świerku k. Warszawy, jedyny w Polsce badawczy reaktor jądrowy, został po raz pierwszy uruchomiony i pierwszy raz uzyskał stan krytyczny 18 grudnia 1974 r. Dzięki temu wytwarzane są radioizotopy do diagnozowania nowotworów oraz do radioterapii i innowacyjne materiały dla przemysłu. Prowadzone są też badania podstawowe i stosowane z dziedziny fizyki materiałów, a także szkolenie kadr z branży jądrowej i ochrony radiologicznej.