Branża cementowa o granicznym podatku węglowym: konieczne będą audyty za granicą

Ustawa wdrażająca graniczny podatek węglowy czeka obecnie na podpis prezydenta. CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) będzie nakładany na trafiające na obszar celny Unii Europejskiej towary z sektorów: cementu, energii elektrycznej, nawozów, żeliwa i stali, aluminium oraz wodoru. CBAM dla importerów towarów z państw nieobjętych EU ETS (europejskim systemem handlu emisjami) ma być naliczany na podstawie domyślnych wskaźników emisji dla danego kraju i danego towaru z tego kraju lub na podstawie rzeczywistych wskaźników emisji, które będą podlegały weryfikacji.

Kiedy CBAM zacznie obowiązywać?

Od 1 stycznia 2026 r., aby przywieźć towary objęte mechanizmem CBAM na obszar celny UE, importer lub pośredni przedstawiciel celny tego importera będzie musiał posiadać status tzw. upoważnionego zgłaszającego. Pierwsze rozliczenia importerów w ramach mechanizmu CBAM mają nastąpić w roku 2027 za rok 2026. Importerzy będą musieli raportować emisje CO₂ i nabywać certyfikaty CBAM, których cena będzie odzwierciedlać koszt uprawnień do emisji w systemie EU ETS. „Cło węglowe” ma zrównoważyć te koszty oraz ograniczyć tzw. ucieczkę emisji, czyli przenoszenie produkcji do krajów, gdzie nie obowiązuje polityka klimatyczna.

Jak wskazało Stowarzyszenie Producentów Cementu (SPC) w komentarzu dla PAP, CBAM będzie skuteczny wyłącznie wtedy, gdy będzie w pełni szczelny. „Widzimy pierwszą jaskółkę wejścia w życie CBAM. To mechanizm, który ma chronić przemysł i wzmocnić jego konkurencyjność wobec importu m.in. cementu spoza Unii Europejskiej. (…) Kluczowe znaczenie dla szczelności nowego mechanizmu będą miały dalsze kroki” – stwierdził przewodniczący SPC, Krzysztof Kieres.

Przemysł cementowy podkreślił, że tylko wdrożenie tego mechanizmu we wszystkich państwach Unii Europejskiej pozwoli faktycznie realizować założone cele, czyli wyrównanie warunków konkurencji między producentami, m.in. z Polski, a dostawcami z państw trzecich oraz ochronę przemysłu – cementowego, stalowego czy nawozowego.

Zdaniem branży, aby zapewnić szczelność mechanizmu CBAM, konieczne jest spełnienie czterech kluczowych warunków, które przedstawiła Ministerstwu Klimatu i Środowiska. Jednym z nich jest to, by benchmarki (średnia wartość emisyjności przyjęta w UE i stanowiąca punkt odniesienia) stosowane w ramach CBAM zapewniały wyrównanie kosztów emisji w ramach EU ETS między producentami w Unii Europejskiej a importerami produktów spoza UE.

„Do rozliczania emisji należy zatem stosować aktualne wartości benchmarków, czyli te, które będą stosowane na okres 2026-2030. Obecnie w Komisji Europejskiej toczą się prace nad nowymi benchmarkami, w tym rozpatrywane są postulaty sektorów” – przekazały cementownie, dodając, że benchmarki w ramach mechanizmu CBAM powinny uwzględniać aktualną definicję klinkieru, uwzględniającą alternatywne spoiwa hydrauliczne i opublikowaną w ramach EU ETS.

SPC podkreśliło, że zasady weryfikacji emisji z produkcji w krajach poza UE muszą zapewniać równoważność i spójność z procedurami określonymi w ramach EU ETS i MRV (mechanizm monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji CO₂), w tym obowiązek przeprowadzania corocznych audytów i fizycznych wizyt na miejscu.

Zdaniem branży w projekcie unijnych regulacji należy zatem doprecyzować, że obowiązkowe są coroczne fizyczne wizyty w miejscu produkcji w państwie spoza UE, chyba że spełnione są te same warunki wstępne, jak określone dla instalacji UE w unijnych regulacjach. Uważa ona również, że do wyznaczania wartości domyślnych, ustalonych na poziomie średniej intensywności emisji dla 10 krajów eksportujących do UE o najwyższej intensywności emisji, należy zastosować narzut(wynikający z CBAM-PAP) w wysokości 30 proc. Branża tłumaczy, że wynika to z konieczności ograniczenia możliwych przekłamań w zakresie faktycznej emisyjności produktów w zestawieniu z deklarowaną przez importerów z państw spoza UE.

Branża przypomina, że import cementu do Polski rośnie „lawinowo”, szczególnie z krajów spoza UE – Ukrainy, Algierii, Egiptu czy Turcji, które nie ponoszą kosztów zakupu uprawnień do emisji. „Na rynku pojawiają się nawet oferty z Iranu. Szacujemy, że w tym roku może to być nawet 1,8 mln ton cementu. W efekcie spada produkcja polskich zakładów, co potwierdza obniżka prognoz na 2025 r. – z 18,6 do nawet 17,2 mln ton, co byłoby najniższym wynikiem od 7 lat” – przekazał przewodniczący Krajowego Sekretariatu Budownictwa i Przemysłu Drzewnego NSZZ „Solidarność”, Adam Golec. Podkreślił, że konieczne są wszelkie inicjatywy i działania, które pozwolą utrzymać miejsca pracy w polskich zakładach.

Wiceminister klimatu i środowiska Krzysztof Bolesta w trakcie prac parlamentarnych nad ustawą wdrażającą CBAM poinformował, że import dóbr objętych CBAM do Polski opiewał w zeszłym roku na kwotę 40 mld zł. Wiceminister przekazał też, że Polska w ramach rewizji CBAM, która będzie miała miejsce w grudniu br., spróbuje ułatwić naliczanie emisji CO₂ w ramach mechanizmu CBAM – żeby były one naliczane na poziomie państw, nie instalacji produkcyjnych.