Dyrektor Narodowego Centrum Badań Jądrowych odwołany. Powodem reaktor MARIA

31 marca br. po 10 latach straciło ważność dotychczasowe zezwolenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki na eksploatację jądrowego reaktora badawczego MARIA w NCBJ Świerk, a nowa licencja nie została jeszcze uzyskana (na wniosek złożony 20 sierpnia ub. roku). Reaktor musiał więc zostać wyłączony.

Zmiana w NCBJ

Zbiegło się to z zaplanowaną cykliczną przerwą w pracy reaktora. Jak sygnalizował w środowej rozmowie z PAP prof. Kurek, przerwa techniczna ma potrwać do 8 maja, a w tym czasie prowadzone mają być prace modernizacyjne. Jednocześnie – zdaniem profesora – jest duża szansa na uzyskanie w tym terminie zezwolenia dozoru jądrowego na dalszą pracę reaktora.

W czwartek po południu o odwołaniu prof. Kurka Ministerstwo Przemysłu poinformowało wpisem na portalu X, zatytułowanym „Zmiana w NCBJ”.

Poślizg w uzyskaniu licencji

Jak wyjaśniał PAP w środę prof. Kurek, 20 sierpnia 2024 r. – zgodnie z prawem atomowym – NCBJ złożyło do PAA (która pełni funkcję dozoru jądrowego) wszystkie wymagane dokumenty, aby przedłużyć zezwolenie MARII na pracę. „Dozór jądrowy ma pół roku na rozpatrzenie dokumentów, ale jeśli zażąda dodatkowych dokumentów czy analiz, termin na rozpatrzenie się może przedłużyć” - tłumaczył b. szef NCBJ.

„Liczyliśmy się z tym, że może nastąpić poślizg w uzyskiwaniu licencji” - zaznaczył prof. Kurek i wyjaśnił, że właśnie dlatego zaplanowano przerwę w działaniu reaktora na kilka tygodni po terminie wygaśnięcia dawnej licencji, a więc od 1 kwietnia do 8 maja.

Badacz wyjaśnił, że reaktor badawczy pracuje w cyklach i zawsze ma kilka przerw technicznych w roku. Podczas takich przerw prowadzi się działania eksploatacyjne i modernizację systemów reaktora. Ostatni duży etap modernizacji miał miejsce w 2023 r., kiedy MARIA była wyłączona przez siedem miesięcy – wymieniono wówczas 70 szaf z elektroniką.

„Przez ostatnie 10 lat znacznie też jednak zaostrzyło się prawo atomowe. Musimy spełniać więcej wymogów niż dawniej” – powiedział w środę prof. Kurek. Wymogi te nie są jednak wskazane w przepisach wprost.

Prawo atomowe precyzyjnie określa, jakie wymogi mają spełniać reaktory energetyczne, czyli duże, które pracują 24 godziny na dobę. Nie ma zaś konkretnych wytycznych dla reaktorów badawczych.
Prof. Krzysztof Kurek

MARIA jest reaktorem badawczym, w grę więc wchodzi interpretacja przepisów.

Prof. Kurek uściślił też, że MARIA pracuje od 50 lat.

„To, że 31 marca minął termin licencji i od 1 kwietnia reaktor nie może pracować – nie oznacza, że bezpieczeństwo jego eksploatacji spadło. Zmieniły się tylko wymagania. Musimy je dostosować do nowego prawa atomowego” – skomentował rozmówca PAP i dodał, że jeżeli uzyskanie nowej licencji nastąpi przed końcem przerwy technicznej, nie będzie perturbacji w produkcji radioizotopów dla medycyny nuklearnej.

Prace nad reaktorem HTGR

Prof. Kurek sprecyzował 2 kwietnia, że jeśli proces uzyskiwania licencji przedłuży się, NCBJ-POLATOM – producent radiofarmaceutyków będzie musiał dokupić radioizotopy na rynku zewnętrznym, a to znacznie droższe rozwiązanie, niż produkcja tych materiałów dla radioterapii w polskim reaktorze.

Minister Czarnecka 28 marca br. wygłosiła wykład dla uczestników Szkoły Biznesu Politechniki Śląskiej, podczas którego nawiązała do doniesień o odstawieniu reaktora MARIA. „Ten reaktor nie dostał stosownych zgód i pozwoleń od Polskiej Agencji Atomistyki, ale jest domniemanie, że w połowie maja dostanie – spełni warunki bezpieczeństwa” – powiedziała.

Minister przypomniała w tym kontekście, że na bazie doświadczeń przy reaktorze MARIA naukowcy NCBJ pracują nad projektem i budową badawczego reaktora wysokotemperaturowego HTGR. HTGR to reaktor typu SMR, mający osiągać znacznie wyższą temperaturę chłodziwa na wyjściu, niż reaktory modularne chłodzone wodą.