Niemieckie auf wiedersehen dla węgla. Pełna dekarbonizacja RFN już w 2038 roku [ANALIZA]

Choć niemiecka Komisja do spraw Rozwoju, Strukturalnej Zmiany Gospodarczej i Zatrudnienia, zwana powszechnie komisją dekarbonizacyjną, obradowała od czerwca 2018 roku, to najciekawszym okresem jej prac były ostatnie dwa miesiące. Wtedy też do mediów docierały rozmaite przecieki dotyczące podjętych decyzji. Negocjacje dodatkowo podgrzał protest landów górniczych, których premierzy – z ramienia CDU – zażądali przyznania wysokich funduszy z budżetu federalnego celem zrekompensowania strat związanych z transformacją. Spowodowało to przesunięcie terminu zakończenia prac komisji – pierwotnie rezultaty jej działań miały zostać ogłoszone w grudniu 2018 roku, w czasie trwania konferencji COP24 w Katowicach.

W sobotę 26 stycznia, komisja – po debacie trwającej ponad dwadzieścia godzin – przedstawiła raport zawierający m.in. datę wyjścia Republiki Federalnej Niemiec z węgla. Opracowanie komisji nie jest dla niemieckiego rządu wiążące. Stanowi jedynie głos doradczy. Jednakże, biorąc pod uwagę uwarunkowania polityczne, w jakich powstawało, można zakładać, że władze federalne będą się trzymać wyznaczonych przez dokument celów.

Raport komisji zakłada, że rok 2038 jest ostatecznym deadlinem dla wyjścia Niemiec z węgla. Komisja zaznaczyła bowiem, że dekarbonizacja Republiki Federalnej Niemiec może zakończyć się – przy dobrych wiatrach – już w roku 2035. Określenie dokładnego terminu będzie możliwe dzięki ocenom ekspertów, którzy będą analizować postępy w tym zakresie w roku 2026, 2029 i 2032.

Ustalona przez komisję data wyjścia z węgla jest bardziej ambitna niż termin, który pojawił się w przeciekach medialnych z początków stycznia. Wtedy dekarbonizacja Niemiec miała nastąpić dopiero w latach 40-tych XXI wieku. Co więcej, taki harmonogram stoi też w sprzeczności ze słowami ministra energii RFN Petera Altmaiera, który na konferencji w Berlinie powiedział, że Energiewende potrzebuje „dłuższego harmonogramu” porzucenia węgla, gdyż odchodzi zarówno od tego surowca, jak i od energetyki jądrowej.

Komisja w swym raporcie rozrysowała mapę drogową, która ma służyć jako techniczny plan realizacji dekarbonizacyjnych celów.

Według portalu cleanenergywire.org, w terminie do 2022 roku Niemcy mają zmniejszyć moc zainstalowaną w węglu brunatnym i kamiennym o odpowiednio 6,2 i 9,2 GW, do poziomu po 15 GW z każdego surowca. W tych transzach znajdują się także moce, które już wcześniej zaplanowano przenieść do rezerwy sieciowej. Z kolei do roku 2030 poziomy te mają zostać obniżone do 9 GW (węgiel brunatny) i 8 GW (węgiel kamienny).

Jednym z testów dla mocy rekomendacji komisji będzie fragment raportu dotyczący niedopuszczenia nowych bloków węglowych do działania. Według raportu, budowane obecnie elektrownie na węgiel nie powinny zostać włączone do sieci. Tymczasem, do 2021 roku Niemcy planują oddać do użytku ponad 3 GW mocy zainstalowanych w węglu kamiennym.

Istotną kwestią, którą zajęła się komisja, są ceny energii elektrycznej dla przemysłu energochłonnego i gospodarstw domowych. Niemcy już teraz mają najdroższy prąd w Europie (w liczbach bezwzględnych). Wyjście z węgla (zwłaszcza z brunatnego) spowoduje, że wzrosną one jeszcze bardziej. Dlatego też, jak podaje portal cleanenergywire.org, komisja zaproponowała „mechanizm kompensacyjny”, który zakłada wsparcie m.in. na poziomie opłat sieciowych. Dodatkową pomocą – skierowaną w stronę przemysłu energochłonnego – mają być dalsze prace nad kompensacją cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla.

Według szacunków medialnych, regiony, które zostaną dotknięte zmianami związanymi z dekarbonizacją, otrzymają wsparcie rzędu 40 miliardów euro w ciągu następnych 20 lat. Kwota ta stanowi 2/3 sumy, jaką zażądali premierzy landów górniczych w 2018 roku. Ich żądania finansowe były przyczyną przedłużenia prac komisji do końca stycznia.

Tak postawiony plan dekarbonizacji Niemiec to efekt m.in. porozumień między chadekami a Zielonymi. Wiele czynników wskazuje, że to właśnie te partie sformują koalicję rządzącą w nowej kadencji Bundestagu (która z kolei może nastąpić szybciej, niż regulaminowo, być może jeszcze w drugiej połowie 2019 roku). Polityczne kulisy prac komisji zostały szerzej opisane tutaj. Harmonogram wyjścia z węgla, który zarekomendowała komisja, musi liczyć się z istotnymi trudnościami.

Pierwszą z nich będzie rok 2022. Wtedy też zamknięte zostaną niemieckie elektrownie jądrowe. O ile stabilność sieci raczej nie powinna być wtedy problemem, o tyle nie wiadomo, czy nie przełoży się to na zwiększenie emisji z sektora energetycznego. Ubytek mocy w niskoemisyjnym atomie będzie bowiem rekompensowany albo znacznie bardziej emisyjnym gazem albo niestabilnymi odnawialnymi źródłami energii, które będą wymagały balansu w postaci energetyki konwencjonalnej.

Kolejną przeszkodą będzie problem z odchodzeniem od węgla brunatnego, czyli jedynego paliwa, jakiego Niemcy nie muszą importować. Problematyka „uzależnienia” Europy Środkowej od tego surowca została szerzej opisana tutaj.

Następną trudnością, której można spodziewać się na przestrzeni czasowej do 2038 roku jest przemodelowanie niemieckiej sceny politycznej. Już teraz wiadomo, że czekają ją poważne zmiany – obecna kanclerz Angela Merkel zapowiedziała bowiem, że kończy swoją karierę polityczną po upływie bieżącej kadencji Bundestagu. Istotnym czynnikiem destabilizującym jest zauważalny stopniowy odpływ elektoratu dużych, „starych” partii (CDU/CSU i SPD) do mniejszych ugrupowań. Skorzystali na tym przede wszystkim Zieloni (obecnie druga siła polityczna Niemiec) i Alternatywa dla Niemiec (jedyna sceptyczna wobec Energiewende frakcja w Bundestagu). Nowe układy polityczne - na płaszczyźnie federalnej i landowej - mogą modyfikować plan dekarbonizacji.

Warto też pamiętać, że niemiecka transformacja energetyczna przechodzi przez pewnego rodzaju kryzys. Widać to m.in. w problemach RFN ze zredukowaniem ogólnego poziomu emisji (zawyżanego przez rosnące emisje z transportu). Co więcej, już teraz wiadomo, że Niemcy nie spełnią swoich celów klimatycznych na rok 2020. Komisja sygnalizuje też problemy z celami na rok 2030.

Pokonanie powyższych trudności i osiągnięcie wyznaczonych celów dekarbonizacji będzie miarą sukcesu nowej dynamiki Energiewende. Niemcy – stojący w awangardzie transformacji energetycznej Europy – realizując postulaty komisji, będą służyć reszcie kontynentu i świata za "oblatywacza prototypów". Dlatego też warto uważnie śledzić postępy w realizacji dekarbonizacyjnych zapowiedzi, dokładnie analizować przebieg tego procesu i wyciągać wnioski zarówno z błędów jak i z sukcesów.