Boom na recykling w Polsce? „Może powstać 36,5 tys. punktów odbioru butelek i puszek”

Zgodnie z przepisami polski system kaucyjny ma ruszyć od początku 2025 roku i obejmować trzy rodzaje opakowań: butelki plastikowe do 3 litrów, szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra oraz metalowe puszki do 1 litra.

Firma Tomra z branży recyklingu wskazała, że na „dojrzałych” rynkach europejskich, czyli takich, gdzie system kaucyjny działa już od kilku lub kilkunastu lat i osiąga 90-proc. poziom zwrotu opakowań, najbardziej optymalnym założeniem jest jeden punkt zbiórki na 1 tys. osób.

Jak wyliczono, w Polsce w związku z systemem kaucyjnym może powstać 36,5 tys. punktów odbioru butelek i puszek. W 22,5 tys. z nich zbiórka ma być prowadzona manualnie, a w 14 tys. - automatycznie.

Anna Sapota z firmy Tomra uważa, że wraz z rozpoczęciem działania systemu kaucyjnego w naszym kraju będą przeważać punkty, w których pracownik sklepu ręcznie będzie odbierał opakowania, ale takie rozwiązanie nie będzie docelowe.

„Zbiórka manualna ma dużo mniejszy wkład w całościowy poziom zwracanych opakowań” - wskazała Sapota, jako przykład przywołując Litwę. W tym państwie z ponad siedmioletnim doświadczeniem z systemem kaucji, ręcznie zbiera się zdecydowanie mniej opakowań, a do recyklomatów trafia znacznie więcej. W Niemczech, gdzie jest 130 tys. punktów zbiórki (ok. 100 tys. ze zbiórką manualną i 30 tys. z automatyczną), 90 proc. wszystkich oddawanych opakowań przechodzi przez automaty. Więcej opakowań kaucyjnych, bo 98 proc., zbierają automaty na Słowacji.

Sapota zwróciła uwagę na specyfikę naszego kraju i zróżnicowaną infrastrukturę sklepową. „Przykładowo w mniejszych miejscowościach i na wsiach, gdzie lokalne sklepy sprzedają znacznie mniej napojów, zbiórka ręczna będzie wystarczająca” - wskazała.

Z informacji przekazanych przez firmę wynika, że sklep, który będzie przyjmował opakowania ręcznie przy kasie, będzie je przechowywał i przekazywał operatorowi systemu kaucyjnego w niezmienionej formie - nie będą one zgniatane i niszczone, a logo i kod na etykiecie muszą być dobrze widoczne. Zebrane w sklepach opakowania trafią do operatora, który je ponownie przeliczy i rozliczy.

W przypadku zbiórki automatycznej to recyklomat wykona pracę za pracownika sklepu - przeskanuje produkt, sprasuje i umieści w wewnętrznym koszu. Taki automat może też być pewnego rodzaju magazynem dla opakowań przyjętych w ramach kaucji - podano.

Zgodnie z obowiązującą ustawą do systemu obowiązkowo zostaną włączone duże sklepy o powierzchni powyżej 200 m kw., które będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać kaucję. Mniejsze placówki będą mogły uczestniczyć w systemie dobrowolnie, choć będą musiały pobrać kaucję. Zgodnie z zapowiedziami resortu klimatu małe sklepy miałyby obowiązkowo przyjmować butelki szklane wielorazowego użytku, jeśli sprzedają napoje w takich opakowaniach. Nieodebrana kaucja zostanie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego. Kaucja ma zachęcić do zwrotu opakowań i zwiększyć ilość ponownie wykorzystanych i przetwarzanych surowców służących do wytworzenia opakowań.

Resort klimatu i środowiska zapowiedział jednak zmiany przepisów dot. systemu kaucyjnego, które miałby wejść w życie w tym roku. Wiceminister klimatu Anita Sowińska informowała o dwóch inicjatywach w tej sprawie - „technicznej” i szerszej noweli przepisów. W technicznej nowelizacji, która - jak tłumaczyła - ma się pojawić wkrótce, ma być m.in. przepis o przynajmniej jednym punkcie zbiórki w każdej gminie.

Druga, szersza nowela przepisów ma przesądzić, czy kaucja będzie opodatkowana 23-proc. stawką VAT. Sowińska tłumaczyła, że obecnie, według wytycznych resortu finansów, butelki wielokrotnego użytku są objęte VAT-em, a jednokrotnego - nie. MKiŚ chce, by opakowania zwrotne nie były objęte podatkiem VAT. Nowela ta ma regulować m.in. również to, by kaucja podążała za produktem w całym łańcuchu sprzedaży; kaucję pobierałby producent napoju sprzedając towar hurtownikowi, a ten z kolei - od sklepu, do którego dostarczałby towar. Na końcu kaucja byłaby pobierana od kupującego napój i zwracana mu przy odbiorze butelki czy puszki. W obecnych przepisach kaucja pojawia się na ostatnim etapie w relacji konsument-sklep. MKiŚ ma zaproponować przesunięcie o rok, czyli od 2026 r., obowiązku zbiórki butelek po mleku i produktach mlecznych w ramach systemu kaucyjnego.

Kaucja doliczana do butelek plastikowych i metalowych puszek ma wynieść 50 groszy, a dla butelek szklanych 1 zł. W obowiązującym jeszcze rozporządzeniu dla szkła jest to 50 gr.