Społeczne aspekty walki ze smogiem. "Po pierwsze edukacja!" [KOMENTARZ]

Problem smogu - oczywiście nazywanego wówczas inaczej - towarzyszy nam od ponad siedmiu wieków. Wbrew niezbyt pobożnym życzeniom części komentatorów życia publicznego nie pojawił się on, ani pod „lewackim” naciskiem, ani w wyniku działania klimatycznego lobby, które próbuje nam sprzedać jak najwięcej masek ochronnych, ani w następstwie powstania aplikacji umożliwiających „Kowalskiemu” poznanie stężeń szkodliwych substancji. 

Spośród wszystkich wyzwań, z którymi przychodzi mierzyć się ludzkości w XXI wieku, smog należy do tych najbardziej leciwych. Od ponad siedmiu stuleci podejmowane są próby ograniczenia negatywnego wpływu człowieka na powietrze, którym oddycha. I przyznacie Państwo, fakt, że dziś, Anno Domini 2019, wciąż rozprawiamy o tej kwestii, jest nad wyraz wymowny. 

Słuszność będzie miał Czytelnik, który w tej chwili zwróci uwagę, że smog to bestia podstępna i po odcięciu jej jednej głowy, zaraz wyrasta jej kolejna. Truizmem będzie tutaj stwierdzenie, że w ciągu wspomnianych siedmiuset lat różne były przyczyny smogu i sposoby jego zwalczania. Inaczej wyglądało to w czasach króla Edwarda I, inaczej w roku 1661 kiedy opublikowano jedno z pierwszych opracowań poświęconych tej tematyce, a jeszcze inaczej w wieku XIX i XX. Na przestrzeni lat zmianie ulegały przede wszystkim proporcje pomiędzy różnymi źródłami tego zjawiska. Nasze czasy również mają swoją specyfikę. 

W minionym stuleciu najpoważniejszym wyzwaniem było (w dużym uproszczeniu) ograniczenie emisyjności prężnie rozwijającego się przemysłu - w tym także działalności związanej z wytwarzaniem energii elektrycznej. Dziś, po wprowadzeniu w życie szeregu regulacji ograniczających szkodliwy wpływ tego typu działalności, sytuacja jest zgoła odmienna. Aby nie pozostać gołosłownym pozwolę sobie przytoczyć dane Instytutu Ochrony Środowiska. Za emisję PM10 do atmosfery odpowiadają: indywidualne ogrzewanie budynków (88,21%); ruch pojazdów (5,77%); emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni dróg i ulic (2,98%); przemysł (1,84%); napływ transgraniczny (1,17%) oraz źródła nieantropogeniczne (0,03%). W przypadku pyłu PM2,5 sytuacja wygląda podobnie: procesy spalania w gospodarstwach domowych (41,06%), transport drogowy (12,95%) oraz procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii (10,33%). Jeśli chodzi o benzo(a)piren, to za jego emisję odpowiada: spalanie w gospodarstwach domowych (77,87%), w przemyśle metali żelaznych (15,28%) i w transporcie drogowym (5,51%).

Z powyższych danych jednoznacznie wynika, że obecnie największym wyzwaniem jest dla nas nie scentralizowane ograniczanie emisji w dużych podmiotach (relatywnie proste po uzgodnieniu ostatecznego kształtu przepisów), ale w milionach gospodarstw domowych. Tutaj zmiany nie da się tak po prostu odgórnie zadekretować, potrzebna jest współpraca obywateli.

W Polsce ta potrzeba wydaje się być bardziej pilną, niż w innych europejskich państwach. Według najnowszegoraportu Światowej Organizacji Zdrowia wśród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie aż 36 leży w naszym kraju. Z raportu badawczego CBOS wynika, że zaledwie 44% Polaków uważa, iż smog jest poważnym problemem w okolicy, w której mieszkają. I co ciekawe, „Można również zauważyć, że smog znacznie częściej jest odczuwalnym problemem dla respondentów mieszkających w okolicy, w której większość gospodarstw domowych jest przyłączona do sieci ciepłowniczej, niż dla osób, w których miejscowości zamieszkania lub okolicy na ogół korzysta się z własnego ogrzewania węglowego”. To jednak zaskakujące, biorąc pod uwagę, że eksperci wymieniają dostęp do ciepła sieciowego, jako jeden z najważniejszych oręży walki o czyste powietrze. 

Zdecydowana większość Polaków (71%) uważa, że ich styl życia ma „wpływ na środowisko naturalne, którego stan jest sumą działań wszystkich ludzi”. I wydawać by się mogło, że to informacja pozytywna, jednak warto spojrzeć na nią z innej perspektywy - aż 1/4 naszych rodaków nie zdaje sobie sprawy z faktu, że ich działania mają wpływ na czystość powietrza. Co więcej, na przestrzeni lat 2016 - 2018 ten odsetek wzrósł o 8%.

Z raportu CBOS wyłania się jeszcze jeden niepokojący wniosek - działania podejmowane najczęściej w celu ochrony przed smogiem, to unikanie wychodzenia z domu i zamykanie okien… Świadczy to o naszej bezradności, która swą przyczynę znajduje w niewiedzy. Niewiedzy, która nie bierze się znikąd.

Opisane powyżej tendencje pozwalają uświadomić sobie skalę wyzwania z jakim przychodzi nam się mierzyć. Walka ze smogiem jest wbrew pozorom procesem niezwykle skomplikowanym, wymagającym uwzględnienia szeregu uwarunkowań ekonomicznych, społecznych, kulturowych, czy wreszcie regionalnych. Nie da się poprawić jakości powietrza w Polsce, jeżeli nie zaangażujemy obywateli. A to z kolei będzie możliwe tylko wtedy, kiedy będziemy potrafili ich przekonać, że po pierwsze ma to sens, po drugie jest potrzebne, zaś po trzecie przynosi efekty.

Funkcjonując w warszawsko-twitterowej bańce informacyjnej łatwo ulec złudzeniu, że właściwie każdy rozpoczyna dzień od sojowego latte na Zbawixie i sprawdzenia jakości powietrza w aplikacji. Niestety, jak pewnie się już Państwo domyśliliście, rzeczywistość jest zgoła odmienna. Z przywoływanego już badania CBOS wynika, że zaledwie „(…)jedna trzecia badanych (36%) sprawdza w okresie jesienno-zimowym jakość powietrza w swojej okolicy, korzystając z informacji dostępnych na ten temat, np. na stronach internetowych czy za pośrednictwem specjalnych aplikacji lub też w telewizji”. Aż 64% Polaków w ogóle się tą kwestią nie interesuje.

Wniosek, a właściwie trzy wnioski, z powyższych rozważań nasuwają się same: po pierwsze edukacja, po drugie edukacja, po trzecie edukacja. Bez wdrożenia skutecznych działań upowszechniających wiedzę nt. jakości powietrza oraz jej przyczyn, nie ruszymy dalej. I dlatego właśnie tak potrzebne są kampanie społeczne, realizowane nie tylko przez NGO’sy, ale również firmy, posiadające nieporównywalnie większe możliwości finansowe.

Jedną z takich inicjatyw, w moim przekonaniu bardzo wartościowych, jest kampania Polskiej Spółki Gazownictwa pn. „Przyłącz się, liczy się każdy oddech”. W jej ramach PSG przekaże wybranym 21 miejscowościom urządzenia do monitorowania jakości powietrza, natomiast dane pomiarowe stężenia pyłów w atmosferze będą udostępnione na stronach urzędów gmin. Mieszkańcy mogą również bezpłatnie zbadać płuca w specjalnym spirobusie, zaś eksperci spółki informują, jak bezpłatnie można aktywować nieczynne przyłącze gazowe. Partnerami akcji są: Fundacja PGNiG im. Ignacego Łukasiewicza, Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP oraz Politechnika Warszawska.

Tego typu działania są tym istotniejsze, że zaledwie 30% naszych rodaków deklaruje gotowość do poniesienia dodatkowych kosztów związanych z ogrzewaniem, aby przyczynić się w ten sposób do ograniczenia smogu. Tymczasem eksperci są zgodni - rządowe programy wsparcia są rozwiązaniem dobrym, ale mogącym funkcjonować w ściśle określonych ramach czasowych. Docelowo niezbędnym staje się przekonanie Polaków, że troska o jakość powietrza jest czymś w imię czego warto wziąć na siebie dodatkowe obowiązki, czymś co leży w żywotnym interesie każdej i każdego z nas. Jeżeli tego nie zrozumiemy, to słowa wypowiedziane podczas prezentacji raportu NIK nt. zanieczyszczeń powietrza („dbaj o zdrowie, nie oddychaj”) będą już nie tylko formą żartu, ale smutną rzeczywistością.