Nowa odsłona „Czystego Powietrza”. Co trzeba wiedzieć?

31 marca ruszył nabór wniosków do nowej odsłony programu „Czyste Powietrze”. Jak powiedziała ministra klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska, zreformowany program ma trzy najważniejsze cele: walka z „rachunkami grozy”, eliminacja nadużyć i skuteczniejsza walka z ubóstwem energetycznym. Program bezzwrotnych dotacji finansowany jest ze środków Funduszu Modernizacyjnego, a jego budżet wynosi 10 mld zł. Czym różni się ta wersja programu i jak złożyć wniosek o dofinansowanie?

Co nowego w programie?

W nowej odsłonie programu „Czyste Powietrze” wprowadzono wiele nowości, które mają wyeliminować problemy i nadużycia, przez które program zawieszono 28 listopada ubiegłego roku. Są to:

• audyty energetyczne przed i po inwestycji;
• maksymalne koszty poszczególnych elementów inwestycji;
• ograniczony poziom dofinansowania do prac towarzyszących niezbędnych do realizacji inwestycji, ale niebędących jej głównym elementem;
• limity dotacji jednostkowych na metr kwadratowy powierzchni ocieplenia stropów, podłóg i ścian oraz za okna;
• bezpłatna pomoc operatora;
• dotacje dostępne tylko na jeden budynek;
• obowiązek udowodnienia, że jest się właścicielem lub współwłaścicielem nieruchomości przez minimum trzy lata (poza sytuacjami spadkowymi).

Nowo wprowadzone audyty energetyczne mają na celu określenie stanu energetycznego budynku przed inwestycją oraz wskazanie prac koniecznych do zmniejszenia zapotrzebowania na energię. Po inwestycji należy przedstawić świadectwo charakterystyki energetycznej budynku, co ma udowodnić zmniejszenie zapotrzebowania na energię, a cały proces ma zapobiegać tzw. rachunkom grozy, czyli np. instalacji pompy ciepła przy nieocieplonym budynku, co powodowało ogromne zużycie prądu. Oba dokumenty będą musiały być podpisane przez uprawnione do tego osoby, które znajdują się w wykazie prowadzonym przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Nowością są też operatorzy, których rolę pełnią gminy lub – jeśli na danym terenie brakuje chętnej – wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW). Operator sprawdza, czy prace są realizowane zgodnie z wytycznymi i wspiera wnioskującego od momentu podjęcia decyzji o inwestycji aż po jej rozliczenie. Jego pomoc jest obowiązkowa przy wnioskowaniu o prefinansowanie i najwyższy poziom dofinansowania. Z pomocy operatora można skorzystać opcjonalnie przy podwyższonym poziomie dotacji bez prefinansowania. Operator może więc pomóc uniknąć nieuczciwych wykonawców.

Ponadto, by zapobiegać nadużyciom ze strony wnioskujących, dotację można uzyskać tylko na jeden budynek, którego właścicielem lub współwłaścicielem trzeba być przez co najmniej trzy lata. Dzięki temu nie będzie można już przepisać nieruchomości na członka rodziny niemającego dochodów, by skorzystać z maksymalnej dotacji lub otrzymywać środków na kilka budynków.

Co znika z programu?

Z programu wycofano dotacje do pieców gazowych. Co mają zrobić osoby, które zainwestowały w kotły gazowe w zeszłym roku, ale nie zdążyły rozliczyć się przed zawieszeniem programu „Czyste Powietrze” w listopadzie? Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) zapowiedział osobny nabór w takich przypadkach, jednakże szczegóły jeszcze nie są znane.

„Jeśli beneficjent poniósł koszty przed 28 listopada 2024 r., to nadal może otrzymać dofinansowanie w pewnym okresie 4 miesięcy, oczywiście pod warunkiem, że inwestycja spełnia warunki programu” – mówiła prezeska NFOŚiGW Dorota Zawadzka-Stępniak.

Zgodnie z dyrektywą budynkową, która weszła w życie 28 maja 2024 r., państwa członkowskie od 1 stycznia 2024 r. nie mogą udzielać zachęt finansowych do instalacji indywidualnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi, z wyjątkiem kotłów wybranych do inwestycji przed 2025 r. Polska wciąż nie wdrożyła w pełni tej dyrektywy, a Komisja Europejska wszczęła już w tej sprawie postępowanie.

Co zostaje w programie?

W programie zostaje natomiast lista ZUM, czyli lista zielonych urządzeń i materiałów (pomp ciepła, kotłów zgazowujących drewno i kotłów na pellet) z odpowiednimi certyfikatami i badaniami laboratoryjnymi. Należy jednak upewnić się, że dane urządzenie czy materiał nie zostało z niej usunięte.

Na co można otrzymać dofinansowanie?

Osoby, które zakwalifikują się do programu, mogą uzyskać dofinansowanie na następujące koszty kwalifikowane (w określonych limitach):

• wymianę kopciucha, czyli nieefektywnego źródła ciepła na paliwo stałe na nowy efektywny i ekologiczne źródło ciepła;
• modernizację instalacji grzewczej;
• ocieplenie budynku;
• wymianę okien i drzwi;
• zakup rekuperacji, czyli wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła;
• audyt energetyczny;
• świadectwo charakterystyki energetycznej.

NFOŚiGW przypomina przy tym, że VAT nie jest kosztem kwalifikowanym i jego koszty ponoszą beneficjenci.

W jakiej wysokości można uzyskać dotacje?

W nowej odsłonie „Czystego Powietrza” ustalono wyższe (i uproszczone w porównaniu do wcześniejszych) progi dochodowe uprawniające do podwyższonego i najwyższego dofinansowania. Dotacje są przeznaczone dla osób fizycznych – właścicieli i współwłaścicieli dla budynków, które uzyskały pozwolenie na budowę do 31 grudnia 2020 r. Jak wskazano na stronie NFOŚiGW:

„Podstawowa dotacja wynosi do 40 proc. kosztów kwalifikowanych netto (bez VAT) i jest dla tych, których roczny dochód nie przekracza 135 000. zł.

Podwyższona dotacja jest do 70 proc. kosztów kwalifikowanych netto (bez VAT) i obowiązuje przy miesięcznym dochodzie do 2 250 zł na osobę lub 3 150 zł w gospodarstwach jednoosobowych. Roczny przychód z tytułu prowadzenia przez wnioskodawcę lub małżonka wnioskodawcy działalności gospodarczej może wynosić maksymalnie czterdziestokrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Najwyższe dofinansowanie to nawet 100 proc. kosztów netto inwestycji (bez VAT). Obowiązuje przy średnim miesięcznym dochodzie do 1 300 zł na osobę w gospodarstwach wieloosobowych lub 1 800 zł w gospodarstwie domowym jednoosobowym. Ponadto mogą je otrzymać osoby, które mają ustalone prawo do jednej z czterech form zasiłku – stałego, okresowego, rodzinnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego. Roczny przychód z tytułu prowadzenia przez wnioskodawcę lub małżonka wnioskodawcy działalności gospodarczej może wynosić maksymalnie dwunastokrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Dofinansowanie w najwyższym progu przewidziane jest dla osób ubogich energetycznie, czyli dla właścicieli budynków lub lokali, w których zapotrzebowanie na energię użytkową do ogrzewania wynosi powyżej 140 kWh/m² rocznie”.

Polski Alarm Smogowy wskazuje, że kryterium może tak naprawdę wykluczyć wiele ubogich energetycznie gospodarstw domowych z potrzebnego im wsparcia.

O tym, co po kolei zrobić, by pozyskać dotację informuje NFOŚiGW na swojej stronie. Informacje można pozyskać także w punktach konsultacyjno-informacyjnych w gminach.