Polskie weto dla „Fit for 55” – czy to możliwe prawnie? [KOMENTARZ]

Kryzys energetyczny spowodował, że ceny gazu oraz energii elektrycznej na rynkach giełdowych osiągają rekordowe wartości. Wzrost cen energii jest nie tylko zauważalny na naszych rachunkach, ale przekłada się również na wzrost inflacji.

Część polityków, w tym politycy partii rządzącej, za rosnące ceny energii elektrycznej obwinia Unię Europejską, a dokładnie przyjęty w lipcu 2021 r. pakiet „Fit for 55" oraz stworzony i funkcjonujący w ramach Unii system ETS, czyli system handlu uprawnieniami do emisji. Padają oskarżenia, że na obecną cenę energii elektrycznej w prawie połowie składa się cena tzw. uprawnień do emisji C0₂, a jako remedium na dzisiejszy kryzys sugeruje się zawetowanie przez Polskę pakietu „Fit for 55" oraz wyjście z systemu ETS.

Czy podjęcie takich kroków przez Polskę jest w ogóle możliwe? Aby odpowiedzieć na to pytanie konieczne jest wyjaśnienie, czym tak naprawdę jest rzekomy winowajca oraz jak wygląda proces legislacyjny aktów prawnych obowiązujących w ramach UE.

Czym jest pakiet „Fit for 55"?

Pakiet „Fit for 55", przyjęty w lipcu 2021 r. przez Komisję Europejską, to zbiór propozycji legislacyjnych dotyczących zmiany i aktualizacji ustawodawstwa UE oraz wprowadzenia nowych inicjatyw, takich jak nowe programy unijne czy dedykowane fundusze. Zadaniem pakietu jest zapewnienie zgodności polityki UE z celami w zakresie klimatu wyznaczonymi na rok 2030. Termin „Fit for 55" odnosi się do celu ograniczenia emisji o co najmniej 55%, którego osiągnięcie UE wyznaczyła na rok 2030. Pakiet wdraża kierunek zmian, w jakim chce podążać UE.

Podkreślenia wymaga, że wymienione w pakiecie pozycje są jedynie projektami, które aby stały się częścią europejskiego porządku prawnego, muszą zostać przyjęte przez państwa członkowskie zgodnie z obowiązującą procedurą legislacyjną.

Weto pakietu

„Weto" Polski dla pakietu „Fit for 55" jako całości nie jest możliwe. Przepisy prawa unijnego nie przewidują możliwości jednorazowego odrzucenia całego pakietu legislacyjnego. Nowelizacja aktów prawa wtórnego UE (tj. dyrektywy, rozporządzenia) następuje przez przyjęcie nowego aktu prawnego. Z kolei przyjęcie nowego aktu prawnego wymaga zgody większość państwa członkowskich i dokonywane jest zgodnie z ustaloną procedurą legislacyjną. Aby „zawetować" pakiet, należałoby doprowadzić do nieprzyjęcia przez państwa członkowskie każdej z propozycji legislacyjnych przedstawionych w pakiecie.

Możliwość odrzucenia poszczególnych elementów pakietu

W procesie legislacyjnym dotyczącym wtórnego prawa UE biorą udział różne instytucje decyzyjne. Jego celem jest osiągnięcie konsensusu przez Parlament Europejski oraz Radę. Zwykła procedura ustawodawcza co do zasady odbywa się w trzech czytaniach.

Drugie czytanie w Parlamencie Europejskim

Pierwsza możliwość odrzucenie projektu pojawia się na etapie drugiego czytania w Parlamencie Europejskim. Parlament analizuje stanowisko Rady (będące efektem uzgodnień podczas pierwszego czytania w Parlamencie i Radzie) a następnie może:

\-      przyjąć wniosek ustawodawczy,

\-      odrzucić wniosek ustawodawczy albo

\-      zgłosić poprawki i przekazać wniosek Radzie do drugiego czytania.

Odrzucenie wniosku

Odrzucenie następuje bezwzględną większością głosów. Obecnie Parlament Europejski liczy 705 deputowanych, w tym 24 europosłów partii rządzącej w Polsce. Za odrzuceniem projektu musiałoby się opowiedzieć minimum 353 deputowanych. Oznacza to, że Polski rząd musiałby znaleźć ponad 320 przeciwników danego projektu.

Drugie czytanie w Radzie

W przypadku drugiego czytania Rada analizuje stanowisko Parlamentu Europejskiego z drugiego czytania i albo:

\-      zatwierdza wszystkie poprawki Parlamentu Europejskiego – co oznacza, że wniosek ustawodawczy zostaje przyjęty, albo

\-      nie zatwierdza wszystkich poprawek, doprowadzając do zwołania komitetu pojednawczego.

Rada stanowi większością kwalifikowaną w sprawie poprawek Parlamentu, które zyskały pozytywną opinię Komisji, a jednomyślnie w sprawie poprawek Parlamentu Europejskiego, które zyskały negatywną opinię Komisji. Rada może jedynie wypowiedzieć się co do poprawek Parlamentu Europejskiego.

Posiedzenie Komitetu Pojednawczego

Kolejnym etapem procesu legislacyjnego, podczas którego projekt może zostać odrzucony, jest posiedzenie Komitetu Pojednawczego. Komitet Pojednawczy, w skład, którego wchodzą w równej liczbie posłowie do Parlamentu Europejskiego i przedstawiciele Rady, dąży do osiągnięcia porozumienia w sprawie wspólnego projektu. Jeżeli uda się je osiągnąć, wspólny projekt jest przekazywany Parlamentowi Europejskiemu i Radzie do trzeciego czytania. Jeżeli nie dojdzie do konsensusu, akt ustawodawczy nie wchodzi w życie i procedura zostaje zakończona, a tym samym projekt zostaje odrzucony.

Projekt jest zatwierdzany większością zwykłą przez delegację Parlamentu Europejskiego, liczącą 27 członków, oraz większością kwalifikowaną przez Radę, liczącą również 27 członków. Delegacja Parlamentu Europejskiego jest wyłaniana w ramach specjalnej procedury, która nie gwarantuje, że europoseł popierający odrzucenie jednego z elementu Pakietu, będzie miał w niej miejsce. Z kolei odrzucenie projektu przez Radę wymaga znalezienia wśród niej sprzymierzeńców reprezentujących min. 35 % populacji UE.

Trzecie czytanie

Projekt może zostać odrzucony również w trzecim czytaniu. Ma to miejsce, gdy nie zostanie przyjęty przez Parlament Europejski lub przez Radę.

Parlament zatwierdza wspólny tekst zwykłą większością oddanych głosów. Polski rząd musiałby więc znaleźć, spośród obecnych na głosowaniu deputowanych, sprzymierzeńców w ilości przewyższającej głosy za przyjęciem procedowanego projektu. Przy założeniu, że wszyscy członkowie Parlamentu Europejskiego byliby w tym dniu obecni, musiałoby to być 353 deputowanych.

Rada zatwierdza wspólny tekst kwalifikowaną większością głosów. A więc do jego odrzucenia konieczne jest, podobnie jak przy posiedzeniu pojednawczym, uzyskanie poparcia członków Rady reprezentujących co najmniej 35% populacji UE.

Konkluzje

Zawetowanie przez Polskę pakietu „Fit for 55" jest niemożliwe. Polska może jedynie przyczynić się do odrzucenia danego projektu legislacyjnego wchodzącego w jego skład. Odrzucenie projektów legislacyjnych wymagałoby uzyskania znacznego poparcia wśród eurodeputowanych (odrzucenie w drugim i trzecim czytaniu w PE) lub delegatów szczebla ministerialnego, będących członkami Rady i reprezentujących min. 35 % populacji UE (w ramach procedury pojednawczej oraz trzeciego czytania w Radzie).

Należy również zwrócić uwagę, że przedstawiona procedura dotyczy poszczególnych elementów pakietu, więc w kontekście systemu ETS będzie to jedynie projekt zmiany obecnej dyrektywy. Oznacza to, że w opisanym trybie Polska mogłaby potencjalnie przyczynić się jedynie do odrzucenie projektu dyrektywy zmieniającego obecną dyrektywę ETS, a nie wyjścia z systemu ETS.

adw. Anna Kucińska

apl. radc. Zuzanna Stachurska

Elżanowski & Partnerzy\ Adwokaci i Radcowie Prawni sp. p.