Doradca Hołowni: Polska mogłaby być adwokatem klimatycznym wielu państw [WYWIAD]

Jakub Wiech: Co Polska może zrobić na arenie międzynarodowej, by skutecznie walczyć ze zmianą klimatu?

Krzysztof Bolesta, Doradca Szymona Hołowni ds. klimatu i energii: Polska ma ogromny kapitał uzyskany przy okazji gospodarzenia czterem dorocznym sesjom globalnych negocjacji klimatycznych w ramach ONZ (COP). Trzy sesje zorganizowane w Polsce (Poznań, Warszawa, Katowice) i jedna w Bonn były dobrze przygotowane i wykształciły świetny zespół fachowców. Reputacja Polski i zespołu negocjatorów jako adwokatów globalnego porozumienia to atuty, które powinny być lepiej wykorzystane przy proaktywnych działaniach na rzecz klimatu.

Obraz naszego kraju na arenie międzynarodowych negocjacji klimatycznych jest zupełnie inny od obrazu z negocjacji europejskich. Polska mogłaby odgrywać rolę adwokata mniej wpływowych państw rozwijających się oraz tych najbiedniejszych. Sukcesy gospodarcze Polski połączone z osiągnięciami na polu redukcji gazów cieplarnianych, a w ostatnich latach w obszarze rozwoju OZE, mogą być inspiracją dla wielu państw. Model finansowania ochrony środowiska może być również wypromowany jako „produkt” eksportowy. Polska mogłaby być zdecydowanie bardziej wiarygodna jako adwokat działań na rzecz ochrony klimatu niż bogate państwa UE. Nie mamy bagażu kolonializmu, przeszliśmy też bardzo długą drogę od gospodarki centralnie planowanej do wolnego rynku.

Dotychczas nie wykorzystywaliśmy tych atutów do prowadzenia ambitnej polityki klimatycznej, a kolejne rządy próbowały jedynie wykorzystywać globalne negocjacje do osłabiania działań UE. Czas to zmienić.

Polska powinna być bardziej aktywna na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ organizując koalicję państw rozwijających się na rzecz klimatu, powinna wykorzystać swoją obecność we Wschodnio-Europejskiej grupie ONZ (w której jest również Rosja) aby zostać łącznikiem pomiędzy UE, a Rosją w polityce klimatycznej. Szymon Hołownia ma doświadczenie w pracy na rzecz dzieci w Afryce. Może to wykorzystać do zbudowania pozycji Prezydenta RP jako adwokata najbiedniejszych państw Afryki w negocjacjach globalnych.

Polska powinna też połączyć pomoc rozwojową, której jest zobligowana udzielać, z celami i inwestycjami w ochronę klimatu i adaptację do jego zmian oraz promocją polskich firm, powinna prowadzić odważniejszą politykę klimatyczną w ramach UE, aby utrudnić innym państwom opartym na węglu ukrywanie się w jej cieniu, powinna współpracować z Francją (głównym orędownikiem wprowadzenia ceł węglowych), aby wypracować kompleksowy system opłat węglowych nakładanych na produkty importowane do UE, aby minimalizować ryzyko wycieku emisji, wyrównywać szanse polskich firm inwestujących w ochronę klimatu na rynkach międzynarodowych oraz tworzyć zachęty do redukcji emisji poza granicami UE.

Jak przekonać Polaków do odejścia od energetyki węglowej?

Z przygotowanego przez Kantar w 2019 r. raportu „Ziemianie atakują” wynika, że zdaniem zdecydowanej większości Polaków (72 proc.) sytuacja w zakresie zmian klimatu jest poważna i należy natychmiast podjąć działania zaradcze. Wynika z tego, że Polacy są przekonani co do konieczności działań na rzecz klimatu, nie wiedzą natomiast jak to robić.

W związku z tym trzeba zacząć od wprowadzenia nauki o klimacie do szkół. Edukacja i podnoszenie świadomości będzie pierwszym krokiem do przekonania Polaków o roli paliw kopalnych w zmianach klimatu.

Potrzebujemy rzetelnego komunikowania sytuacji w górnictwie, m.in. kosztów wydobycia na poziomie kopalń oraz ekonomicznie dostępnych złóż węgla. Możemy to osiągnąć poprzez udostępnienie do publicznej wiadomości największej ilości danych na temat górnictwa, które są w posiadaniu ministerstw, agencji rządowych i innych podmiotów kontrolowanych przez państwo (z wyłączeniem tajemnicy przedsiębiorstwa. Kolejne rządy konsekwentnie unikały tych tematów dając pole grupom interesu. Wydobycie węgla w Polsce, z nielicznymi wyjątkami, się nie opłaca i ta sytuacja się nie poprawi. Konieczność ochrony klimatu, ale też bardziej prozaiczne powody takie jak trudne warunki geologiczne, czy rosnące koszty pracy sprawiają, że górnictwo węgla w Polsce będzie generować coraz wyższe koszty.

W debatach klimatycznych bardzo istotny jest koszt energii. Kolejnym działaniem powinno być więc informowanie o faktycznych kosztach wydobycia węgla i jego spalania w zestawieniu z kosztami alternatywnych źródeł energii. Już dziś systemy energetyczne bez udziału węgla mogą być tańsze niż te z jego udziałem. Dodatkowo w ciągu najbliższych lat nożyce kosztów będą się dalej rozwierać na niekorzyść węgla. Polacy nie powinni płacić więcej za prąd, a prąd z węgla będzie coraz droższy.

Polacy muszą wiedzieć, że górnicy nie są pozostawieni sami sobie. Opracowanie i konsekwentne wdrażanie planu sprawiedliwej transformacji będzie jednym z priorytetów Szymona Hołowni. Grupy zawodowe najbardziej narażone na zmiany spowodowane polityką klimatyczną potrzebują adwokata. Częścią programu kandydata jest m.in. program Pomagam w transformacji, który będzie prowadzony przy współpracy ze Spółką Restrukturyzacji Kopalń i biznesem, aby kreować nowe miejsca pracy na terenach pokopalnianych.

Kiedy zakończyć wydobywanie węgla w polskich kopalniach?

Szymon Hołownia wielokrotnie podkreślał, ze chce ratować górników, a nie kopalnie. Dlatego Szymon jako Prezydent rozpocznie od przygotowania planu stworzenia na Śląsku nowych miejsc pracy i obejmie patronatem proces zachęcania inwestorów i przedsiębiorstw do tworzenia takich miejsc.

Śląsk ma potencjał stać się nowym zagłębiem przemysłowym opartym o wysokie technologie, gdzie ludzie będą zarabiali godne pensje. Proces zamykania kopalń będzie postępował równocześnie z procesem tworzenia nowych miejsc pracy. Przewidujemy że takie podejście pozwoli zakończyć wydobycie węgla w polskich kopalniach - zarówno brunatnego, jak i kamiennego – do 2040 r. Jest to jak najbardziej możliwe.

Jak przekonać Europę, by nie uzależniała się jeszcze głębiej od gazu i ropy z Rosji?

Jeśli chodzi o import ropy, to najważniejszym działaniem będzie polityka ambitnych redukcji emisji w transporcie. Optowanie za zaostrzeniem minimalnych standardów emisji CO₂ w transporcie drogowym pozwoli na przyspieszenie elektryfikacji i szybkie osiągnięcie szczytu zapotrzebowania na ropę w Europie (peak demand). Podobny efekt będzie miało optowanie/popieranie włączenia do EUETS żeglugi oraz zaostrzenie zasad EUETS dla lotnictwa. Obydwa ruchy pozwolą docelowo na ograniczenie popytu na ropę i poprawienia warunków rozwoju napędów alternatywnych.

Jeśli chodzi o import gazu, to Polska powinna nalegać na wyeliminowanie z możliwości finansowania infrastruktury przesyłowej gazu ziemnego z państw trzecich. W perspektywie osiągnięcia neutralności klimatycznej inwestycje w infrastrukturę gazową są ekonomicznie nieefektywne i nie powinny kwalifikować się do wsparcia ze środków UE, ani do wyłączeń z Dyrektywy Gazowej (TPA). W tym kontekście Polska powinna zainicjować działania w celu zmiany procedur opracowania planów rozwoju infrastruktury energetycznej. Firmy zajmujące się przesyłem gazu nie powinny decydować o potrzebach inwestycyjnych i wsparciu UE dla gazociągów. Regulacje dotyczące umocowania ENTSO-G w tym zakresie powinny zostać zmienione.

Polska powinna konsekwentnie komunikować/przypominać przeszłe kryzysy gazowe, a w ramach współpracy z Ukrainą akcentować politykę Rosji względem państw byłych Republik Radzieckich.

Polska powinna również zwracać uwagę na pozycję gazu w kontekście neutralności klimatycznej i potrzeby dostosowania infrastruktury gazowej do standardów wodorowych. Zasadne byłoby akcentowanie konieczności wytwarzania zielonego wodoru w Europie, a w związku z tym ograniczenie infrastruktury przesyłowej z państw trzecich.

Polska powinna w negocjacjach europejskich konsekwentnie stosować narrację na temat gazu jako paliwa przejściowego w zestawieniu z 30 letnim horyzontem inwestycyjnym jaki pozostał, żeby uświadamiać faktyczną i ograniczoną „przejściowość” tego paliwa.

Dziękuję za rozmowę.