Prawie pół biliona złotych na ciepłownictwo. Gdzie szukać środków na transformację?

Ambitne cele klimatyczne Unii Europejskiej wywierają coraz większą presję na europejskie gospodarki, przypominając im o konieczności dekarbonizacji wielu sektorów. W Polsce jednym z najważniejszych wyzwań jest transformacja sektora ciepłownictwa, który ze względu na swój złożony i rozproszony charakter wymaga szczególnie starannego zaplanowania. Najnowszy raport PTEC dotyczy kosztów i kierunków transformacji tego sektora, uwzględniając szczegółową analizę ekonomiczną, techniczną i regulacyjną, jaką muszą przeprowadzić przedsiębiorstwa ciepłownicze w związku z wymogami pakietu Fit for 55.

Założenia raportu

Autorzy raportu przyjęli kilka kluczowych założeń przy jego opracowywaniu. Po pierwsze, założono, że średni kurs euro utrzyma się na poziomie 4,45 zł, a prognozowana inflacja CPI w Polsce wyniesie każdego roku nieco ponad 2%. W dokumencie przedstawiono również perspektywy cen węgla kamiennego za gigadżul do 2050 roku, a także prognozowane ceny gazu ziemnego do tego samego okresu.

Prognoza cen biomasy została opracowana na podstawie obecnych kontraktów. Realizacja wymogów pakietu Fit for 55 wymaga budowy nowych źródeł opartych na biomasie, co będzie miało istotny wpływ na wzrost cen tego paliwa, wykraczający poza przewidywaną inflację. Dodatkowo, w raporcie przewiduje się wzrost cen uprawnień do emisji, które będą stale rosnąć. W 2025 roku mają one wynosić średnio 300 zł za tonę, a następnie skokowo wzrosnąć do 1700 zł za tonę do 2050 roku.

Podczas prezentacji raportu stwierdzono, że analiza sprowadza się do oceny, który z dostępnych wariantów technologicznych okaże się najtańszy z perspektywy ceny ciepła dla odbiorcy końcowego. Prognoza cen energii na rynku hurtowym została skonstruowana w taki sposób, że mechanizm merit order na rynku hurtowym energii elektrycznej jest domykany przez bardziej efektywne jednostki wytwórcze.

Ciepłownictwo w Polsce charakteryzuje się dużą nierównowagą, dlatego w celu przeprowadzenia analizy rynków ciepła podzielono je według zamówionej mocy. Biorąc pod uwagę redukcję zapotrzebowania na ciepło, wynikającą z rosnącej termomodernizacji oraz odłączania się odbiorców końcowych, przewiduje się, że do 2050 roku wolumen ten zmniejszy się o 30% do 40%. Takie zmiany będą miały istotny wpływ na strukturę rynku ciepłowniczego oraz konieczność dostosowania strategii w zakresie produkcji i dystrybucji ciepła.

Warianty technologiczne zostały starannie dobrane w taki sposób, aby każdy z nich umożliwiał spełnienie wymogów regulacyjnych w perspektywie do roku 2050. Poszczególne technologie są wybierane w pierwszej kolejności na podstawie ich zdolności do uzyskania co najmniej minimalnych wolumenów ciepła z kogeneracji, OZE oraz ciepła odpadowego, zgodnie z definicją efektywnego systemu ciepłowniczego. W dalszej kolejności, priorytetem jest wybór rozwiązań charakteryzujących się najniższymi kosztami wytworzenia ciepła.

W celu dekarbonizacji sektora ciepłownictwa systemowego istotne mogą być następujące technologie i źródła paliw:

• Źródła gazowe (w przyszłości zasilane gazami zdekarbonizowanymi)
• Kotły elektrodowe zasilane energią elektryczną pochodzącą z OZE
• Źródła biomasowe
• Źródła geotermalne
• Wielkoskalowe pompy ciepła
• Magazyny ciepła
• Ciepło odpadowe (zależnie od dostępności w danej lokalizacji)

Dzięki zróżnicowaniu technologii, możliwe będzie dostosowanie systemu ciepłowniczego do zmieniających się regulacji oraz potrzeb rynku, przyczyniając się do realizacji celów dekarbonizacji.

A ile to wszystko będzie kosztować?

Zależnie od przyjętego scenariusza dekarbonizacji ciepłownictwa, inwestycje niezbędne do spełnienia wymogów regulacyjnych zawartych w pakiecie „Fit for 55” w Polsce mogą wynieść:

• Od 102 mld zł do 211 mld zł – na rozwój infrastruktury wytwórczej,
• Od 82 mld zł do 106 mld zł – na budowę i modernizację infrastruktury przesyłowej oraz dystrybucyjnej,
• Od 115 mld zł do 149 mld zł – na aktualizację instalacji odbiorczych.

W sumie, całkowite nakłady na transformację sektora ciepłownictwa systemowego w perspektywie do 2050 roku mogą sięgać od 299 mld zł do 466 mld zł.

Warto zwrócić uwagę, że istnieje ryzyko, iż koszty inwestycyjne mogą wzrosnąć ponad przewidywaną inflację. Takie sytuacje mogą być efektem konieczności jednoczesnej modernizacji wszystkich segmentów sektora, co może otworzyć znaczący front robót. Dodatkowo, wysycenie rynku wykonawców oraz zakłócenia w łańcuchu dostaw, spowodowane obecnymi napięciami geopolitycznymi, mogą przyczynić się do dalszych podwyżek kosztów. Te czynniki mają kluczowe znaczenie w kontekście realizacji założonego harmonogramu oraz wypełnienia kolejnych etapów dla efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego.

Uwzględniając ograniczony czas oraz liczne wyzwania stojące przed sektorem ciepłownictwa, autorzy raportu prognozują, że w najbliższym czasie dojdzie do kumulacji inwestycji w tym obszarze. Taka sytuacja może skutkować tym, że nakłady inwestycyjne będą rosły nie tylko w tempie inflacyjnym, ale również z uwagi na otwarcie dużego frontu robót oraz występujące wysycenie rynku wykonawców. W rezultacie, koszty mogą wzrosnąć w sposób istotny, a eksperci szacują, że ten wzrost może wynieść nawet do 20%.

Jacek Bogucki, Dyrektor Biura Branży Energetycznej i Technologii w Departamencie Analiz Branżowych Banku Gospodarstwa Krajowego, wyjaśnia, że część finansowania może pochodzić z Krajowego Planu Odbudowy, który przewiduje środki na zieloną transformację miast- 40 miliardów złotych.

„Jeśli chodzi o finansowanie bankowe, kwota 500 miliardów złotych to coś, co banki z powodzeniem mogą udźwignąć, pod warunkiem, że projekt spełnia warunki bankowalności. Jeśli tak jest, banki – nie tylko polskie, ale również europejskie – będą chętne do udzielenia wsparcia” - dodał.

Wnioski

Autorzy raportu wyraźnie podkreślają, że scenariusz wyzwań zakłada konieczność wykorzystania gazu ziemnego oraz biomasy w ciepłownictwie w średnioterminowej perspektywie. W obecnym horyzoncie czasowym odejście od tych paliw jest niemożliwe. Jednocześnie kluczowe jest podjęcie zdecydowanych działań na rzecz rozwoju gazów zdekarbonizowanych, aby umożliwić płynne przejście na ich wykorzystanie do 2040 roku, a nawet wcześniej. Pozwoli to dostosować systemy ciepłownicze do nowych źródeł energii, zachowując jednocześnie ich efektywność.

Na horyzoncie rysują się jednak poważne wyzwania, w tym problemy z zapewnieniem odpowiednich ilości gazu wysokometanowego oraz gazów zdekarbonizowanych po 2040 roku. Pojawiają się również obawy dotyczące dostępności biomasy na rynku w tym okresie. Istnieją także realne zagrożenia związane z uzyskaniem warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej dla instalacji typu Power-to-Heat, utrzymaniem kluczowej roli wysokosprawnej kogeneracji w zapewnieniu efektywności systemów oraz pozyskiwaniem ciepła odpadowego. Wszystkie te aspekty będą miały istotny wpływ na przyszłość sektora ciepłownictwa.