W Polsce już od 50 lat działa reaktor jądrowy

25 października Narodowe Centrum Badań Jądrowych, przy którym działa MARIA, z okazji półwiecza funkcjonowania reaktora organizuje międzynarodowe sympozjum pt. „Jubileusz 50 lat reaktora MARIA”. Zaprezentowany zostanie tam dorobek kilku pokoleń ekspertów związanych z reaktorem.

Budowę reaktora rozpoczęto w czerwcu 1970 roku, a MARIA po raz pierwszy uruchomiona została 18 grudnia 1974 r. Nazwa reaktora upamiętnia wybitną badaczkę promieniotwórczości Marię Skłodowską-Curie. Reaktor powstał w ówczesnym Instytucie Badań Jądrowych (dziś NCBJ).

MARIA – w przeciwieństwie do elektrowni jądrowych – nie produkuje energii elektrycznej. Najbardziej istotny w badawczym reaktorze jądrowym jest produkowany w niej silny strumień neutronów, dzięki któremu można choćby napromieniać izotopy niezbędne do ratowania ludzkiego życia, wytwarzać nowe materiały dla różnych sektorów gospodarki, prowadzić badania fizyczne. Reaktor pozwala też szkolić kadry na potrzeby branży jądrowej.

Dziś neutrony wytwarzane w reaktorze MARIA służą m.in. do produkcji izotopów promieniotwórczych i źródeł promieniowania stosowanych w przemyśle, ochronie środowiska i zdrowia. W reaktorze MARIA wytwarza się głównie: molibden-99, jod-131, lutet-177, fosfor-32, samar-153, kobalt-60 i holm-166, które są stanowią bazę preparatów eksportowanych pod marką POLATOM do ponad 80 krajów na całym świecie.

Reaktor MARIA jest jednym ze światowych dostawców molibdenu-99, który jest stosowany w diagnostyce i terapii onkologicznej. Pokrywa też znaczącą część światowego zapotrzebowania na jod-131, który jest powszechnie wykorzystywany w diagnostyce i terapii tarczycy. „Dzięki swojej pracy, MARIA pomaga setkom tysięcy ludzi” – komentuje NCBJ.

Reaktor MARIA został zaprojektowany i zbudowany przez polskich specjalistów. To polscy fizycy, inżynierowie, technicy opracowali wszystkie parametry fizyczne reaktora, sprawdzili bezpieczeństwo oraz wykonali rozruch reaktora. Zdecydowaną większość konstrukcji, układów i systemów wykonały polskie zakłady i fabryki oraz pracownicy IBJ.

Od czasu uruchomienia w 1974 roku, w MARII wprowadzono wiele usprawnień. Największymi zmianami w reaktorze MARIA było przejście z paliwa wysokowzbogaconego (80 proc. zawartości rozszczepialnego uranu-235) na paliwo średnio-, a następnie niskowzbogacone. Zmiany te trwały do 2014 r. Obecnie zawartość uranu-235 w paliwie to 19,75 proc.

Roczny czas pracy reaktora to 4000-5000 godzin. W reaktorze pracuje zwykle 16-26 elementów paliwowych, a w każdym z nich znajduje się po 485 g rozszczepialnego uranu. Zużyte paliwo jądrowe jest przez co najmniej kilka lat przechowywane i chłodzone w basenie znajdującym się obok basenu reaktora, po czym trafia do producenta, który zajmuje się jego dalszym przetworzeniem.

„Mimo iż MARIA ma już na karku pół wieku, dzięki stałym usprawnieniom wciąż jest jednym z najnowocześniejszych reaktorów badawczych i będzie mogła pracować co najmniej do lat 50. XXI wieku” – zapewniają przedstawiciele NCBJ na jubileuszowej stronie MARII.

MARIA jest wprawdzie jedynym działającym teraz reaktorem badawczym, ale w Polsce istniało jeszcze kilka innych reaktorów. W 1958 roku w Świerku uruchomiono radziecki reaktor badawczy EWA. Działał on do 1995 r. W Instytucie zbudowano też tzw. reaktory mocy zerowej: MARYLA, ANNA i AGATA, używane do badań fizyki reaktorów (reaktor AGATA stał się pierwowzorem dla reaktora MARIA), a także reaktor WANDA. Reaktory te - w odróżnieniu od MARII są już jednak od dawna zdemontowane.

Zainteresowani mogą poznać bliżej historię MARII i ciekawostki na jej temat na jubileuszowej stronie internetowej:  https://50latmarii.ncbj.gov.pl