Zagadka Piotra Niewiechowicza – jak wymyślony ekspert publikował teksty, zdobywał niejawne informacje o Baltic Pipe i obnażał słabość państwa

Piszą Piotr Maciążek i Jakub Wiech

Czy można w ciągu kilku godzin stworzyć energetycznego eksperta, który przez kilka tygodni zbuduje potężną bazę kontaktów i zacznie wpływać na branżową dyskusję? Jak się okazało – można. „Żywym” przykładem tego jest Piotr Niewiechowicz, specjalista ds. rynku ropy i gazu, od początku do końca stworzony w zaciszu redakcji Energetyka24 w ramach dziennikarskiej prowokacji.

Działając tylko za pośrednictwem konta na serwisie Twitter i skrzynki mailowej, nasz ekspert był w stanie zdobyć wrażliwe i niepubliczne informacje dotyczące jednej z najważniejszych inwestycji w historii Polski, opublikować kompletnie niemerytoryczny tekst, otworzyć sobie możliwość przekazania jednemu z liderów opozycji manipulacyjnych materiałów oraz nawiązać kontakty z wieloma przedstawicielami branży energetycznej.

Ministerialny Łącznik

Niewiechowiczowi udało się skontaktować poprzez prywatny kanał komunikacji świadczony w ramach serwisu Twitter z członkiem zespołu pełnomocnika rządu ds. strategicznej infrastruktury krytycznej Piotra Naimskiego. Warto zaznaczyć, że to człowiek z otoczenia tego polityka napisał pierwszy w prywatnej wiadomości do naszego eksperta. Niewiechowicza raczył wielokrotnie wrażliwymi informacjami o najważniejszym projekcie energetycznym rządu ostatniej dekady – gazociągu Baltic Pipe. Wspomniana rura jest niezwykle istotna ponieważ od jej powstania uzależnia się realną niepodległość energetyczną Polski od Gazpromu.

W trakcie rozmowy z członkiem zespołu ministra Naimskiego, Niewiechowicz został poinformowany już na początku bieżącego roku m.in. o prowadzeniu rozmów z konsorcjum Nord Stream 1 i Nord Stream 2. Z kontekstu wynikało o czym prowadzone były rozmowy, jednakże, w obawie o dobro tych negocjacji, zdecydowaliśmy się nie upublicznić szczegółów, o których poinformował nas pracownik ministra. 

Szokujące było także poinformowanie Niewiechowicza o ocenie stanu realizacji harmonogramu, jakiej dokonał współpracownik ministra. Członek zespołu Piotra Naimskiego określił prawdopodobieństwo powstania projektu – nie było one satysfakcjonujące dla harmonogramu.

Szczegółów nie możemy ujawnić ze względu na interes państwa – podanie do publicznej wiadomości tak wrażliwych danych, mogłoby osłabić projekt. Warto zaznaczyć, że każde opóźnienie w harmonogramie tego gazociągu może oznaczać konieczność przedłużenia umowy pomiędzy polskim PGNiG i Gazpromem i to najprawdopodobniej na niekorzystnych warunkach.

Pan Piotr na łamach

W ramach prowokacji postanowiliśmy sprawdzić nie tylko czujność i ochronę kontrwywiadowczą polityków, ale także warsztat kolegów po fachu. Z tego względu przygotowaliśmy tekst dotyczący możliwego wpływu morświna na budowę gazociągu Baltic Pipe. Informacje w nim zawarte były wątpliwe pod względem merytorycznym i względnie łatwe do weryfikacji dla dziennikarza branżowego. W ramach „zarzucania przynęty”, na twitterowym koncie Piotra Niewiechowicza opublikowaliśmy tweety, w których informował on, że poszukuje miejsca do publikowania swoich artykułów, a po drugie, że wkrótce jedna z organizacji ekologicznych rozpocznie kampanię informacyjną dotyczącą zagrożeń, jakie niesie dla morświnów Baltic Pipe. Następnie, napisaliśmy do redaktora naczelnego jednego z największych portali biznesowych w Polsce z pytaniem, czy zgodziłby się opublikować tekst na ten temat łamach swojego serwisu.

Odpowiedź była pozytywna, a po kilku dniach na „jedynce”, tj. najbardziej widocznym miejscu tego portalu pojawił się artykuł autorstwa Piotra Niewiechowicza.

Niewiechowicz i przyjaciele

Prowadząc konto twitterowe naszego eksperta niejednokrotnie wchodziliśmy w dyskusje z przedstawicielami branży energetycznej. Staraliśmy się w miarę regularnie posyłać w eter plotki dotyczące tego sektora. Publikowaliśmy również informacje – często opatrzone zdjęciami - wskazujące na to, że pan Piotr pojawiał się na rozmaitych konferencjach i wydarzeniach. Dzięki temu dość szybko uwiarygodniliśmy się w oczach dziennikarzy, urzędników i biznesmenów pracujących w branży.

Taka sytuacja otworzyła nam możliwość szerzenia dezinformacji i manipulacji wśród ekspertów zajmujących się energetyką. Oczywiście, nie to było naszym celem – jednakże, tempo z jakim zyskaliśmy tę szansę było imponujące. Zadziwia też fakt, że nikt z osób, z którymi rozmawialiśmy, nie zadał publicznie pytania: kim jest Piotr Niewiechowicz?

Pan Piotr jedzie do Sejmu

W końcowym etapie projektu postanowiliśmy sprawdzić czy nasz wymyślony ekspert może uzyskać wpływ na życie polityczne w kraju. Rozesłaliśmy do kilku polityków kiepskiej jakości tekst charakteryzujący się dużą liczbą nieścisłości. Z racji tego, że zdecydowaliśmy się zakończyć projekt i jak najszybciej opublikować jego wyniki, nie przykładaliśmy zbyt dużej wagi do tej kwestii. Na naszą korespondencję odpowiedział… jeden z liderów opozycji. Podziękował on za przesłane materiały, zaznaczył, że chciałby „wykorzystać ekspercką energetyczną wiedzę pana Piotra Niewiechowicza do merytorycznej współpracy” i zapewnił, że wkrótce możemy liczyć na kontakt od jego asystenta.

Kontakt faktycznie nastąpił. Po paru dniach otrzymaliśmy… maila od asystenta polityka, który poprosił o szczegółowe opisanie sprawy, którą poruszyliśmy w pierwszej wiadomości.

Gdyby zatem za Niewiechowiczem stał np. wywiad obcego państwa to mógłby z łatwością wpompować w obieg parlamentarny kompletnie fałszywe informacje. Na szczęście nam jako dziennikarzom zależało jedynie na sprawdzeniu jak szczelny jest podatny jest polski świat polityczny na tego typu sytuacje.

Co poszło nie tak?

Przypadek Piotra Niewiechowicza uwidacznia ogromne problemy polskiego państwa, którego instytucje muszą zmierzyć się z realiami wojny informacyjnej, m.in. na gruncie energetycznym. Jak się okazuje, osoby pracujące przy kluczowych inwestycjach z zakresu bezpieczeństwa energetycznego nie posiadają dostatecznej osłony kontrwywiadowczej. Z kolei media, czyli „czwarta władza”, nie potrafią oddzielić ziaren od plew i w toku codziennej, redakcyjnej pracy łakomią się na niepotwierdzone sensacje, generując w ten sposób fake newsy. Braki w ochronie informacyjnej widoczne są także w obrębie parlamentu. Co dokładnie nie działa w mechanizmach polskich instytucji?

Pozorna odległość wojny informacyjnej

Wielu liderów opinii wyznaczających tok debaty publicznej w Polsce bagatelizuje, albo nawet nie dopuszcza do siebie świadomości, że w przestrzeni komunikacyjnej trwa realna wojna informacyjna, prowadzona przez kilka potężnych ośrodków. Wojna informacyjna całkowicie odbiega od potocznego rozumienia tego pojęcia – podczas niej karabiny, czołgi i rakiety są zastępowane tweetami, propagandowymi wrzutkami i fake newsami. Jednak myli się ten, który uważa, że bezkrwawość konfliktu przekłada się na jego mniejszą wagę. Wojny informacyjne wpływają na naszą rzeczywistość w nie mniejszym stopniu niż te konwencjonalne, niejednokrotnie przesuwają słupki graniczne, decydują o miliardowych zyskach lub stratach, a przede wszystkim – o ludzkim życiu.

Działalność Piotra Niewiechowicza stawia też pod znakiem zapytania skuteczność ochrony kontrwywiadowczej – osoby praktycznie bezpośrednio zaangażowane w kluczowy dla bezpieczeństwa państwa projekt wchodziły w relacje z nikomu nieznanym kontem na Twitterze, z którym dzieliły się niejawnymi informacjami, rzutującymi nawet na relacje międzynarodowe.

Odmłodzenie gabinetów

W polskiej administracji politycy traktują zazwyczaj swoje gabinety polityczne jako zaplecze logistyczno-organizacyjne. Trafiają do nich młodzi ludzie, często z niewielkim doświadczeniem, którzy zwykli traktować taką pracę jako furtkę do wielkiej kariery politycznej. Przez swoje ambicje, brak merytorycznego przygotowania i młody wiek, są oni potencjalnym celem dla wywiadów obcych państw.

Pogoń za sensacją

Fundamentalne zasady warsztatu dziennikarskiego zakładają, że dziennikarz, który wejdzie w posiadanie sensacyjnej informacji, powinien dołożyć wszelkich starań, by ją zweryfikować przed publikacją. Fact-checking powinien dotyczyć nie tylko treści materiału, ale również osoby autora. W przypadku Piotra Niewiechowicza nie zrobiono ani jednego, ani drugiego.

Artykuł o morświnach, który nasz ekspert przesłał do jednego z najważniejszych portali biznesowych w Polsce, został opublikowany na najbardziej eksponowanym miejscu na stronie internetowej, czyli tzw. „jedynce”. Bardzo prawdopodobne, że nie został on przeczytany przed opublikowaniem. Nie wprowadzono w nim żadnych korekt, nie poddano go żadnej krytycznej analizie, tekst nie został opatrzony żadnym komentarzem. Tymczasem, weryfikacja treści w nim zawartych (i dojście do wniosku, że z artykułem jest coś nie tak) mogła zająć redakcji maksymalnie kilka godzin.

Dlaczego zatem tekst o morświnach ukazał się w niezmienionej formie? Naszym zdaniem głównie dlatego, że był dość sensacyjny. Tweet Piotra Niewiechowicza będący preludium tego artykułu zyskał rekordową (jak na to konto) liczbę udostępnień. Sam artykuł był powodem szerokiej debaty branżowej, w której głos zabrali czołowi dziennikarze. Doszły do nas także informacje o poruszeniu w kręgu organizacji środowiskowych. Nieoficjalnie dowiedzieliśmy się także o działaniach, jakie podjęła Dania celem wyjaśnienia całej sytuacji. Reakcja przerosła nasze oczekiwania, dlatego też zdecydowaliśmy się opublikować na łamach Energetyki24 merytoryczny tekst poświęcony morświnom, który miał być odtrutką na wszelkie możliwe przeinaczenia.

Przypadek ten obnaża słabość mediów, nawet tych specjalistycznych, które powinny odznaczać się bardzo wysokim poziomem merytorycznym. Okazuje się, że trafienie na łamy poczytnych serwisów może być bardzo proste nawet dla tzw. no-name’ów, czyli ludzi, którzy nie są w żaden sposób nikomu znani.

Zwykłe niedbalstwo

Trzydzieści sekund – mniej więcej tyle czasu trzeba było spędzić w Internecie, by przekonać się, że Piotr Niewiechowicz nie jest postacią autentyczną. Po wpisaniu tego nazwiska w wyszukiwarkę Google, użytkownik dostaje jedynie dwie strony informacji, będące w zasadzie listą twitterowych wpisów. Nic dziwnego – nazwisko „Niewiechowicz” nie jest autentycznym nazwiskiem, zostało sztucznie stworzone na potrzeby prowokacji, jako jeden z papierków lakmusowych, mających sprawdzić czujność osób, z którymi rozmawialiśmy. Niestety, najwyraźniej żaden z naszych rozmówców nie pofatygował się, by pobuszować w Sieci przez pół minuty. Zastanawia to szczególnie w przypadku dziennikarzy (zwłaszcza tych odpowiedzialnych za publikację tekstu napisanego przez Niewiechowicza), dla których dociekliwość i fact-checking to podstawowe narzędzia warsztatowe.

Można oczywiście założyć, że ludzie ci wyczuli podstęp, a za ich zachowaniem stały wymyślne kalkulacje nakierunkowane na odkrycie prawdziwych zamiarów pana Piotra. Jednakże, teza ta wydaje się niezwykle naciągana. O ile można wyjaśnić nią (do pewnego stopnia) chęć dzielenia się informacjami widoczną u ludzi z otoczenia wpływowego i kluczowego dla bezpieczeństwa państwa polityka, o tyle nie sposób tłumaczyć w ten sposób redaktora naczelnego wpływowego i znanego portalu, który decyduje się opublikować tekst przesłany od nieznajomego człowieka poznanego w Internecie.

Warto przypomnieć jeszcze raz, że wszystkie przedstawione wyżej osiągnięcia pana P.N. to owoc minimalnych nakładów pracy i czasu. Jak się okazało, nie trzeba wiele, by w polskich realiach zostać samozwańczym ekspertem, który w ciągu zaledwie kilku tygodni jest w stanie wejść w bliskie relacje z politykami, dziennikarzami i ekspertami. Można dzięki temu z łatwością intoksykować dane środowiska. Proszę zatem wyobrazić sobie na podstawie tego, co mogą zrobić zawodowcy, który dysponują ogromną wiedzą, pieniędzmi i mogą całymi latami działać na rzecz moderowania debaty w określonej branży. Świadomość ta jest dla nas chyba najcenniejszą i najbardziej przerażającą pozostałością po Piotrze Niewiechowiczu.

Piotr Maciążek i Jakub Wiech